İstanbul’un meşhur mekteblerinden biridir; Sultan Abdülmecidin anası Bezmiâlem Sultan tarafından İkinci Sultan Mahmudun türbesi yanında Esmâ Sultan Sarayının arsasına bir rüşdiye mektebi olarak yaptırılmış ve 7 cemâziyelevvel 1266 (21 mart 1850) bir perşenbe günü Vâlide Rüşdiyesi adı ile açılmışdı (B. : Bezmiâlem Vâlide Sultan). Binâ olarak devrinin hem güzel yapılarından biridir, hem de plânı aslında mekteb olarak çizilip yapılmış ilk büyük binâdır; zamanımızda bu binâda İstanbul Kız Lisesi bulunmaktadır (B. : İstanbul Kız Lisesi). Bezmiâlem Vâlide Sultana bu güzel mektebi yaptırtmaya tevşik eden, o zamanlar Mektebler Nâzırı olan Kemal Efendi idi (B. : Kemâl Paşa); açılışı törenine pâdişah bizzat gelmiş, oğullarından Şehzâde Murad Efendi (Murad V.; doğumu 1840; o zaman 10 yaşında) ile kızlarından Fatma Sultanı da berâberinde getirmiş, kendisini karşılayan nâzırlar arasında Kemâl Efendiye doğru yürüyerek, onu işâretle çocuklarına : — Efendinin elini öpünüz.. bundan sonra hocanız efendidir!. demiş, sonra Kemâl Efendiye dönerek : — Bunları desti terbiyenize tevdî ediyorum, diğer talebe ile müsâvi tutmanızı rica ederim!.. demişdi. Mektebin kütük defterine kaydedilen ilk talebe isimleri Murad Efendi ile Fatma Hanım olmuşdur. Mektebin tarih kitâbesi de Kemal Efendi (Paşa) nındır : Ya...

İstanbul’un meşhur mekteblerinden biridir; Sultan Abdülmecidin anası Bezmiâlem Sultan tarafından İkinci Sultan Mahmudun türbesi yanında Esmâ Sultan Sarayının arsasına bir rüşdiye mektebi olarak yaptırılmış ve 7 cemâziyelevvel 1266 (21 mart 1850) bir perşenbe günü Vâlide Rüşdiyesi adı ile açılmışdı (B. : Bezmiâlem Vâlide Sultan). Binâ olarak devrinin hem güzel yapılarından biridir, hem de plânı aslında mekteb olarak çizilip yapılmış ilk büyük binâdır; zamanımızda bu binâda İstanbul Kız Lisesi bulunmaktadır (B. : İstanbul Kız Lisesi). Bezmiâlem Vâlide Sultana bu güzel mektebi yaptırtmaya tevşik eden, o zamanlar Mektebler Nâzırı olan Kemal Efendi idi (B. : Kemâl Paşa); açılışı törenine pâdişah bizzat gelmiş, oğullarından Şehzâde Murad Efendi (Murad V.; doğumu 1840; o zaman 10 yaşında) ile kızlarından Fatma Sultanı da berâberinde getirmiş, kendisini karşılayan nâzırlar arasında Kemâl Efendiye doğru yürüyerek, onu işâretle çocuklarına : — Efendinin elini öpünüz.. bundan sonra hocanız efendidir!. demiş, sonra Kemâl Efendiye dönerek : — Bunları desti terbiyenize tevdî ediyorum, diğer talebe ile müsâvi tutmanızı rica ederim!.. demişdi. Mektebin kütük defterine kaydedilen ilk talebe isimleri Murad Efendi ile Fatma Hanım olmuşdur. Mektebin tarih kitâbesi de Kemal Efendi (Paşa) nındır : Yazdı târihin Mekâtib Nâzırı abdi kemin “Mehdi ulyâ bak çok âlâ Mekteb inşâ eyledi” 1266 (M. 1850) Bu okul, devrin hükûmeti tarafından, hem devlet dâirelerine memur, hem de açılması düşünülen Dârülfünuna (Üniversiteye) talebe yetiştirecek bir irfan müessesesi şekline konmak istemiş, rüşdiyelerden üstün tahsil sağlayacak şekilde bir program yapılmış, tatbikine başlanır iken de okulun adı “Dârülmaarif” olarak değiştirilmişdir. Dârülmaarife mahdud, seçme talebe alındı. Türkiyede Tanzimat Devrinde Avrupa maarifi yolunda mektebler açmanın öncüsü olmuş Kemâl Efendinin düşmanları pek çok idi, ve bunlar bu aydın nâzırın gözden düşmesi için çalışmakda idiler. Bezmiâlem Sultan, hususî bir programla seçme ve mahdud sayıda talebe alan mektebinin kıymetini anlayamadı, sibyan mektebleri çocuklarla taklım tıklım dolu iken koskoca mektebinin tenhâlığına üzüldü, ve sebebini öğrenmek üzere kâhyası Hüseyin Beyi Kemâl Efendiye yolladı; bu zât de meseleyi nâzırın muavini Vehbi Molladan sordu (B. : Vehbi Molla); Vehbi Molla fesad ilminde ve tezvir fenninde üstadlardandı, Dârülmaarifin nasıl bir okul olduğunu anlatacak yerde : “Mürâcaat edenler pek çok.. Kemâl Efendi titizlik edip almıyor!.” dedi; kâhya da bu cevâbı Vâlide Sultana götürünce Bezmiâlem Sultan nâzıra son derece kırıldı, ve mektebinin idâresine Vehbi Mollayı memur etti. Kemâl Efendi bütün çırpınmalarına rağmen Vâlide Sultanın bu emrinin önüne geçemedi. Vehbi Molla da Dârülmaarife yüzlerce çocuk doldurarak, rüşdiyenin üstünde bir okulu, rüşdiyenin altında alelâde bir sibyan mektebi, mahalle mektebi yapdı. Kemâl Efendi de kırgın ve müteessir, mektebler hakkında tedkikatda bulunmak üzere Avrupaya gönderildi. Dârülmaârif rüşdiye olarak açıldığında talebesi 250 - 260 arasında idi; onun üstünde seviyeye çıkarılınca seçme alınacak talebe sayısı 170 - 175 olarak tesbit edildi; Vehbi Molla elinde sibyan mektebine döndürülünce mektebde 400 ün üstünde çocuk toplandı. 1872 de ilk îdâdiler kurulur iken Dârülmaarif de îdâdi oldu. Okul olarak yapılmış ve zamanımıza kadar yapıldığı yolda kullanılmış bahtlı bir binadır; sâdece Rüşdiye, İdâdi Sultânî, Muallim Mektebi ve Lise olarak isimler değiştirmişdir. Yine Abdülmecid zamanında, doğması ile ölmesi bir Encümeni Dânişin (Türk Akademisinin) açılış töreni 19 ramazan 1267 (18 temmuz 1851) bir cuma günü bu Dârülmaarif (Vâlide Rüşdiyesi) binâsında yapılmışdı. Osman Nuri ERGİN