Darphânei Âmirede Ermenilerin hizmette bulunması, kanaatımızca Fâtih Sultan Mehmed devrine kadar uzayabilir. Zirâ, Büyük Hükümdarın, Anadoludan Ermeni ustalarını ve sanatkârlarını İstanbula celbettiği mâlûmdur. Meşhur Ermeni târihcisi, Venedik Mehitarist rahiplerinden Lukas İnciciyan (1758 - 1833), 1958 de “XVIII. asırda İstanbul” adı ile yayınlamış eserinde bu hususta şunları yazıyor : “... Darbhânede, büyük ve küçük dereceli birçok Ermeni vardır; vaktiyle sâhibi ayar da Ermeni idi, fakat Darbhâne nâzırından sonra gelen en yüksek memuriyet şimdi Türklerin elindedir”. Müdekkik Arutyum Mırmıryan (1860-1926), ise, Lamartine’in “Voyage en Orient” (Şarkda Seyahat) adlı eserinin ikinci cildine atfen, 1840 târihine kadar Darbhâne idâresinin Ermenilerin elinde bulunduğunu kaydetmektedir. Tarafımızdan yapılan araştırmalarda, Ermenilerden Darbhânede vazife gören en eski şahıs olarak, 1656 da, Vartan adlı bir rahibin kaydına tesadüf edilmiştir. (Eremya Çelebi Kömürcüyan, “Ruznâme”). Ermenice târihî eserlerden ve bilhassa tarafımızdan asıllarından toplanan iki bin adet eski mezartaşı kitâbelerinden tesbit ettiğimiz Darbhânede vazife gören kayda değer şahısları beş kısma ayırmak mümkündür. Bunlardan hemen hemen hepsi, isimlerinin önünde “Darbhâneci” ünvânını taşımaktadırlar. 1. Sâhibi ayarla...

Darphânei Âmirede Ermenilerin hizmette bulunması, kanaatımızca Fâtih Sultan Mehmed devrine kadar uzayabilir. Zirâ, Büyük Hükümdarın, Anadoludan Ermeni ustalarını ve sanatkârlarını İstanbula celbettiği mâlûmdur. Meşhur Ermeni târihcisi, Venedik Mehitarist rahiplerinden Lukas İnciciyan (1758 - 1833), 1958 de “XVIII. asırda İstanbul” adı ile yayınlamış eserinde bu hususta şunları yazıyor : “... Darbhânede, büyük ve küçük dereceli birçok Ermeni vardır; vaktiyle sâhibi ayar da Ermeni idi, fakat Darbhâne nâzırından sonra gelen en yüksek memuriyet şimdi Türklerin elindedir”. Müdekkik Arutyum Mırmıryan (1860-1926), ise, Lamartine’in “Voyage en Orient” (Şarkda Seyahat) adlı eserinin ikinci cildine atfen, 1840 târihine kadar Darbhâne idâresinin Ermenilerin elinde bulunduğunu kaydetmektedir. Tarafımızdan yapılan araştırmalarda, Ermenilerden Darbhânede vazife gören en eski şahıs olarak, 1656 da, Vartan adlı bir rahibin kaydına tesadüf edilmiştir. (Eremya Çelebi Kömürcüyan, “Ruznâme”). Ermenice târihî eserlerden ve bilhassa tarafımızdan asıllarından toplanan iki bin adet eski mezartaşı kitâbelerinden tesbit ettiğimiz Darbhânede vazife gören kayda değer şahısları beş kısma ayırmak mümkündür. Bunlardan hemen hemen hepsi, isimlerinin önünde “Darbhâneci” ünvânını taşımaktadırlar. 1. Sâhibi ayarlar — Vazifesi paraların ayarlarını kontrol etmek olan mühim makamda bulunan ancak iki şahıs bulabildik. Bunlardan birincisi Sahabayar (Sâhibi ayar) Eremya’dır ki, onsekizinci asrın başında, İstanbul Ermeni Patriği Avedik’in hasımları arasında zikredilmektedir. İkincisi ise Sahabayar Haçuk’dur (Haçik). Bu şahsın kaydına 1710 da İstanbulda basılan “Agathangelos” adlı ermenice târihî bir eserin muhtıra kısmında rastlanmıştır. Bu kayda göre, mümaileyh, mezkûr târihde, kitabın basıldığı Marzuanlı (Merzifonlu) Kirkor’un matbaasına demir presler hediye etmiş ve Kudüse seyahat ederken yolda ölmüşdür. 2. Darbhââne Müdürleri — Bu vazifede bulunanlar, Mikayel Çelebi Düzyan (1724 - 1783), Ohannes Çelebi Düzyan (1749 - 1812), Serkis Çelebi Düzyan (1777 - 1819), Mikayel Çelebi Düzyan (1786 - 1819), Kirkor Çelebi Düzyan (1774 - 1819), Agop Çelebi Düzyan (1793 - 1847), Mihran Bey Düzyan (1817 - 1891), Kazaz Artin Amira Bezciyan (1771 - 1834) ve Boğos Bilezikci’dir. 3. Darbhâne sarrafları — Bu kısımda da elde edebildiklerimiz şunlardır : Zerun Amira (vefatı 1752) de, Kevork Amira (1756 - 1836, Edirnekapu’da medfundur), Avedis Şamdancıyan (1801 - 1888) ile birlikde Karagümrükdeki Surp Ohan Oskeperan kilisesini inşâ ettirmişdir); Kirkor Ağa Manasyan; Manasyan Minas Ağa veya Amira, 1800 de Ortaköy’de ikamet etmekteydi, Darbhânede gümüş doğrama ustabaşısı olmuşdur ve kızı Yakut, barutcubaşı Ohannes Dadyanla evlenmişdir, 1818 de hayatta idi. 4. Diğer vazifeliler — Demircibaşı Mıkırdiç Ağa (1778 - 1828, Edirnekapuda medfundur), kuyumcubaşı Hoca Boğas Düzyan (1797-1871), ifrazhâne memuru Hoca Diran, Aleksanyan, sandık memuru Yaglıkçıoğlu Hoca Bedros (bu son üç şahıs, 1 Mayıs 1853 de kurulan Osmanlı Bankasının müessislerindendir), Serkis Bey Düz (1851 de doğmuşdur, 1875 de veznedar tâyin edilmişdir). 5. Vazifelerinin mahiyeti belli olmayanlar — Tahminci oğlu Ohannes mahdumu Darbhaneci Pilippos (vefatı 1750 de, Balıklı’da medfundur), Darbhâneci Lukas (vefatı 1764 de, Edirnekapuda medfundur), İstepannos Amira Reteosyan (vefatı 1799 da, Üsküdarda medfundur, 1777 den ölümüne kadar Surp Haç Kilisesinin mütevellisi olmuşdur), İstepan oğlu Darbhâneci Bedros (1812 de vefat etmişdir, Üsküdarda medfundur) ve Darbhâneci Kevork (1794-1843, Balıklıda medfundur). Kevork PAMUKCİYAN