Ünlü musikişinas, bestekâr ve maestro; 1868 de Kumkapuda vefat etmiştir. Balıklı Ermeni Mezarlığında medfundur. Kirkor Çulhayan, Van’ın Aykestan köyünden dokuyucu (cüllah) Sahak adlı bir şahsın torunu ve gümrük memuru Simon Çulhayan’ın oğludur. 1876 da Kumkapu dışında bulunan Boğosyan - Varvaryan mektebine girmiştir. Burada; meşhur musikişinas Aris Şalcıyan’ın (nâmı diğer Aristakes Ohannesyan, 1812 - 1878) talebesi olmuştur. Tavır ve hareketleri ona çok benzediği için, Kumkapulular onu “Küçük Aris” temsiye etmişlerdir. Mumaileyhin ölümünden sonra, akşamları, musikişinas Nikoğos Taşciyandan (1836 - 1855) hususî dersler almağa başlamıştır. Keza, Kumkapu Surp Arutyun Kilisesi rahibi Der Bağdasardan da “şarakan” dersleri almıştır. 1881 de, Dr. Arutyun Tiryakyan’ın (1845 - 1919 bilâhare Han ünvanını alan değerli bir dilci) himayesinde Bezciyan Orta Mektebine girmişdir. 1884 de henüz talebe iken hocası Nikoğos Taşçıyan’ın muavini olmuştur. Dört sene mezkûr mektepte okuduktan sonra, mezun olmadan, babası onu çırak olarak Kapalıçarşıda, fistancı Dakes Berberyan’ın yanına koymuş ve dört sene orada kalmıştır. 1885 de, Patrikhane Kilisesinin muganni heyetine girmişdir. 9 Eylûl 1885 de hocası Nikoğos Taşçıyan’ın vefatından sonra, Kumkapu’da Hampartzum Çerçiyan’dan musiki dersleri almağa başl...

Ünlü musikişinas, bestekâr ve maestro; 1868 de Kumkapuda vefat etmiştir. Balıklı Ermeni Mezarlığında medfundur. Kirkor Çulhayan, Van’ın Aykestan köyünden dokuyucu (cüllah) Sahak adlı bir şahsın torunu ve gümrük memuru Simon Çulhayan’ın oğludur. 1876 da Kumkapu dışında bulunan Boğosyan - Varvaryan mektebine girmiştir. Burada; meşhur musikişinas Aris Şalcıyan’ın (nâmı diğer Aristakes Ohannesyan, 1812 - 1878) talebesi olmuştur. Tavır ve hareketleri ona çok benzediği için, Kumkapulular onu “Küçük Aris” temsiye etmişlerdir. Mumaileyhin ölümünden sonra, akşamları, musikişinas Nikoğos Taşciyandan (1836 - 1855) hususî dersler almağa başlamıştır. Keza, Kumkapu Surp Arutyun Kilisesi rahibi Der Bağdasardan da “şarakan” dersleri almıştır. 1881 de, Dr. Arutyun Tiryakyan’ın (1845 - 1919 bilâhare Han ünvanını alan değerli bir dilci) himayesinde Bezciyan Orta Mektebine girmişdir. 1884 de henüz talebe iken hocası Nikoğos Taşçıyan’ın muavini olmuştur. Dört sene mezkûr mektepte okuduktan sonra, mezun olmadan, babası onu çırak olarak Kapalıçarşıda, fistancı Dakes Berberyan’ın yanına koymuş ve dört sene orada kalmıştır. 1885 de, Patrikhane Kilisesinin muganni heyetine girmişdir. 9 Eylûl 1885 de hocası Nikoğos Taşçıyan’ın vefatından sonra, Kumkapu’da Hampartzum Çerçiyan’dan musiki dersleri almağa başlamıştır. Birkaç yıl sonra, Rumeli Hisarındaki Surp Santuht Kilisesinde dört ay müddetle başmuganni olmuştur. 1891 de Tekirdağdaki Surp Takavor Kilisesine başmuganni tayin edilmiş ve birbuçuk sene bu vazifede kalmıştır. 1893 de, İstanbula avdetinden sonra, Rumeli Hisarındaki Surp Takavor kilisesine başmuganni tayin edilmiş ve birbuçuk sene bu vazifede kalmıştır. 1893 de, İstanbula avdetinden sonra, aynı yıl Kumkapu dışında bulunan Surp Arutyun Kilisesinin baş mugannisi olmuştur. Keza aynı yıl, musikişinas ve kitapçı Vırtanes Hisarlıyan’ın (bilâhare rahip) Uzunçarşıda bulunan dükkânına da uğramağa başlamış ve onun bilgisinden de faydalanmıştır. Çulhayan, Hampartzum notasını öğrenmek için buraya gelen türk bestekârların şarkılarını ve bestelerini derhal kopye edip kendi nezdinde bulunan notları da onların istifadesine arzedermiş. Alaturka musikide epeyce bilgi edindikten sonra, birgün Bağcekapuda, Dördüncü Vakıf Hanında musiki âletleri tâciri Mardik Efendinin dükkânının önünden geçerken, tanınmış kanunî Uzun Garbis kendisini içeriye dâvet edip, hakkında malûmat aldıktan sonra ona, ücret mukabili türküler ve şarkılar notalamayı teklif etmiş, o da bu teklifi kabul ederek Türk musiki çevrelerinde de tanınmıştır. Bundan cesaret alarak orada hususî bir dükkân da kiralayıp musiki dersleri vermeğe, türküler ve şarkılar bestelemeğe, keza türk ve ermeni musiki üstadlarını oraya davet etmeğe başlamıştır. Bunlar meyanında şu zevat zikredilmektedir: Kemanî Hacı Kirami Ef., Abdülkadir Bey, Dr. Suphi Bey, Zekâi Dedezâde Hacı Ahmed Efendi, Kanunî Hacı Ârif Bey ve bilhassa Neyzen Rauf Yektâ Bey; ermenilerden ise, Kemânî Astik Hamamcıyan, Ortaköylü Kemanî Aleksan Ağa, Kemanî Tateos Efendi, Udî Âfet veya Hapet Mısırlıyan, Hânende Hacı Karabet v.s. Sözü geçenlerden Rauf Yektâ Bey onunla birlikte bütün tekkeleri gezerek, alaturka musikide bilgisinin tekâmülüne faydası dokunmuştur. Çulhayan da onlara Hampartzum Notasını öğretmek suretiyle hizmette bulunmuştur. Değerli musikişinas Surp Arutyun Kilisesinden maada Yenikapu, Samatya, Narlıkapu, ve Altımermer ermeni kiliselerinde de vazifede bulunmuştur. 1909 da Gedikpaşadaki Surp Ohannes Kilisesine başmuganni tayin dilmiştir. 1910 da ise, Balat ermeni kilisesinin başmuganniliğine getirilmiş ve altı sene bu vazfede kalmıştır. Müteakiben birkaç sene sonra tekrar Gedikpaşa Kilisesinde aynı vazifeyi deruhde ettikten sonra, 1923 den vefatına kadar Samatyadaki Surp Kevork ve Altımermerdeki Surp Agop Kiliselerinin başmugannisi olmuşdur. Kirkor Çulhayan, 1898 de İstanbul Maarif Müdürlüğü tarafından da Zincirlikuyu semtinde bulunan Hadika-yı Mârifet adlı mektebin musiki hocalığına tayin edilmişdir. Keza Aksarayda Şinasi isimli mektepde, Erenköy, Büyükada ve Heybeliada marif mekteplerinde feyizli tedrisatta bulunmuştur. Bu meyanda talebeleri için bazı şarkılar da bestelemiştir. 1910 da ilk defa fonograf İstanbula geldiği zaman, Hâfız Âşir Efendi ile birlikte güzel şarkılarla plâklar doldurmuş ve Nuri Şeydâ Bey, Kanunî Hacı Ârif Bey, Zekâizâde Hacı Ahmed Bey ve bilhassa Rauf Yektâ Bey gibi ünlü bestekârların takdirine mazhar olmuştur. Rauf Yektâ Bey “Esatizi elhan” adlı eserini hazırlarken teşriki mesaide bulunmuş ve bilhassa Baba Hampartzum Notası hakkında geniş izahat vermişdir. Diğer taraftan İshak Elgazi, İshak Veron ve Moiz Kordova gibi musikişinasların, Hahambaşı Becerano Efendiye yaptıkları teklif neticesinde, Çulhayan, Musevilerin bütün dinî âyinlerindeki eski ibranî teganniyatını, ses nüanslarını muhafaza ederek Batı notasiyle notaya almış ve büyük takdir kazanmıştır. Kirkor Çulhayan’ın birçok türkçe şarkıları ve ermenice dinî besteleri mevcuttur. Fakat ismini ebedileştiren eser soyadını taşıyan Nihavend (Fa Mineure) makamında bestelediği “Badarak” (Âyin) dir ki 1908 yılı Mayıs ayında tamamlanmasından 28 Mayıs 1930 tarihinde Patrikhane tarafından tasvibine kadar birkaç defa İstanbul ermeni kiliselerinde terennüm edilmiştir. Bunlar arasında 15 Kasım 1929 tarihinde Samatya Surp Kevork Kilisesinde en mutantanı olmuştur. Merasimde, Rauf Yektâ Bey, Zekâidedezâde Elhac Ahmed Bey, İshak Elgazi ve İshak Veron gibi bazı ünlü musikişinaslar da hazır bulunmuştur. Âyinden sonra, mezkûr şahıslarla K. Çulhayan arasında çok enteresan bir musiki sohbeti geçmiştir. Önce Çulhayan söz alıp, sayısı 111 i bulan ermeni makamları hakkında geniş izahat vermiştir. Müteakiben Baba Hampartzum’un icad ettiği notalar hakkında konuşmuştur. Bilâhare Rauf Yektâ Bey söz olarak, ezcümle, Kalekapu Mevlevihanesinin şeyhi Nayi Osman Dede tarafından 1729 da ve yine Mevlevî şeyhlerinden Abdülbâki Efendi (1756 – 1820) tarafından icad edilen notalardan bahsetmiş ve Abdülbâki Efendinin Üçüncü Sultan Selim’in takdirini kazanmasına rağmen Osman Dede gibi Türk musiki çevreleri tarafından benimsenmediğini açıklamıştır. Her iki hatibin konuşması büyük bir alâka ile takibedilmiştir. 1937 de, mümtaz ve emekdar bestekârın musiki sahasındaki faaliyetinin ellinci yılı büyük törenle kutlanmıştır. Bu vesile ile, müteveffa muharrir Bedros Karabetyan tarafından hayatı ve eserleri hakkında 80 sahifelik kıymetli bir eser neşredilmiştir ki bu makalenin hazırlanmasında yegâne kaynağımız olmuşdur. Aşağıdaki satırları Mustafa Rona’nın “50 Yıllık Türk Musikisi” isimli eserinden alıyoruz: “Hiç evlenmemiş, bekâr yaşamışdır.” “Çok eseri vardır. Kiliselerde okunmak üzere dinî eserler de bestelemiştir. Bilhassa Nihâvend makaamından dört sesli korosu Samatya Ermeni Kilisesinde hâlâ okunmaktadır. Bu koro 1924 yılında mezkûr kilisede ilk okunduğu gün Rauf Yektâ Bey ile Zekâi Dede zâde Ahmed Efendi dâvetliler arasında hazır bulunmuşlardı, takdire şayan sanat eseri olduğunu her vesilede her yerde söylemişlerdi. “Son devirlerinde zarûrete düşen ve hiç bir tarafdan yardım görmeyen Üstad Kirkor Efendi umumî zâfiyetinden mütevellid kansızlık yüzünden 26 Şubat 1935 de vefât etmiş ve Balıklı Mezarlığına defnedilmişdir.” (Mustafa Rona). Mustafa Rona bu hal tercemesine Kirkor Çulhayan’ın bestelediği eserlerden yirmi kadarının güftelerini ilâve etmişdir ki şunlardır : Sen cüdâyi yâr isen ya ben neyim (Hicaz aksak) Hicran elemi ağlatıyor kalbimi hergün (Sengin semâî) Yenibahçeli pek yosma bir dilber (Hüseynî çifte sofiyan) Nâri hicranla sûzan oldu bu aşk divânesi (Nihâvend aksak) Merhemle devâsaz olmaz dildeki yâre (Sûzinak sangın semâî Âlem uykuda bu şeb bende figan (Şevkefzâ aksak) Bakma ey âfet nigâhi hışmile dildâdene (Bestenigar curcuna) Âh Felek mahveyledin ümmîdi istikbâlimi (Bestenigâr aksak) İtimad et ki derdi aşkındır sebeb berbâdıma (Bestenigâr aksak) Günci mihnetde nasıl dil rûzü şeb zâr olmasın (Uşşak) Sevdiğim sen etme naz (Hüseynî) Âhengi rica kalmadı âhımda sesimde (Hicaz) Çeşmin süzülüp hâleti mestâneyi bulsun (Sûzinak) Ben çare ararken dili biçâreye senden (İsfahan) Ağlayor gönlüm seninçün rûzü şeb eyvâh ile (Hüzzam) Kaçtım bırakıp senden uzak köylere gittim (Segâh) İftirâkın etti tesir cânıma (Hicazkâr) Sabah oldu aman et arzı dîdâr (Sabâ) Merhamet et hâlime ey şûhi şenim (Kürdili hicazkâr) Göz göz oldu sînede dağı elem (Dilkeş hâveran) Kevork PAMUKCİYAN Kirkor Çulhayan (Resim: S. Bozcalı)