Eski kibar ve ricâl dâirelerinde tütün çubuklarına bakan, onları hazırlayan, efendisine ve misafirlerine veren hizmetkâr; “Tütüncü” veyâ, “Tütüncübaşı” ünvanını taşıyan diğer bir itibarlı bende ağanın yamağı sayılırdı; çubukdar aslında bu günkü anlamla bir uşak ise de, el ve beden gücü ile görülür kaba işlerde kullanılan sâir uşaklardan çok imtiyazlı idi; daima efendisinin meclislerinde bulunarak misafirlere de hizmet ettiği için çubukdarların kıyâfetlerine son derecede dikkat edilir; her gün yakası yeni veya paçası görülmesi ihtimali olan iç çamaşırına varınca tertemiz giyinirler, üst esvabları da âlâ çuhadan kesilirdi; ve hemen istisnasız gaayetle dilber gençlerden seçilirlerdi; çoğu efendisinin enîsi, mahremci, mûtemedi olur, mürâhiklik çağını geçirince mühürdarlığa, haznedarlığa ve hattâ damadlığa kadar yükselirlerdi; meselâ Eski Zagra âyânı, Vidin Kalesini kendi kesesinden tamir ettirmiş Kapucubaşı Mehmed Ağa 1808 de İstanbula geldiğinde sokakda yalın ayak yarım pabuç ile dolaşır güzellikde melek misali on altı on yedi yaşlarında Mehmed adında bir çocuk görür ve kapuçuhadarı vasıtası ile hizmetine aldırtarak kendisine çubukdar yapar, Eski Zagraya götürür, kısa bir zaman sonra da Çubukdar Mehmed Ağa kat kat milyoner efendisinin dari dünyada biricik evlâdı olan kızı Benli Ayşe...

Eski kibar ve ricâl dâirelerinde tütün çubuklarına bakan, onları hazırlayan, efendisine ve misafirlerine veren hizmetkâr; “Tütüncü” veyâ, “Tütüncübaşı” ünvanını taşıyan diğer bir itibarlı bende ağanın yamağı sayılırdı; çubukdar aslında bu günkü anlamla bir uşak ise de, el ve beden gücü ile görülür kaba işlerde kullanılan sâir uşaklardan çok imtiyazlı idi; daima efendisinin meclislerinde bulunarak misafirlere de hizmet ettiği için çubukdarların kıyâfetlerine son derecede dikkat edilir; her gün yakası yeni veya paçası görülmesi ihtimali olan iç çamaşırına varınca tertemiz giyinirler, üst esvabları da âlâ çuhadan kesilirdi; ve hemen istisnasız gaayetle dilber gençlerden seçilirlerdi; çoğu efendisinin enîsi, mahremci, mûtemedi olur, mürâhiklik çağını geçirince mühürdarlığa, haznedarlığa ve hattâ damadlığa kadar yükselirlerdi; meselâ Eski Zagra âyânı, Vidin Kalesini kendi kesesinden tamir ettirmiş Kapucubaşı Mehmed Ağa 1808 de İstanbula geldiğinde sokakda yalın ayak yarım pabuç ile dolaşır güzellikde melek misali on altı on yedi yaşlarında Mehmed adında bir çocuk görür ve kapuçuhadarı vasıtası ile hizmetine aldırtarak kendisine çubukdar yapar, Eski Zagraya götürür, kısa bir zaman sonra da Çubukdar Mehmed Ağa kat kat milyoner efendisinin dari dünyada biricik evlâdı olan kızı Benli Ayşe Hanımla evlenerek damad olur; Benli Ayşe Hanımın Çubukdar Mehmed Ağadan oğlu Emin Paşa, bu ansiklopedinin müdevvini R. E. Koçunun anası Hacı Fatma Hanımın dedesidir. Çubukdar Delikanlıların çoğu yalnız cemal sahibi olmakla kalmamış, efendi meclisinin ziyneti, yüz akı oldukları için, hizmete alınır iken zeki, fatin, zarif ve nâzik olmalarına da ayrıca dikkat edilmiş, hizmetle alındıktan sonra bir evlâd gibi tahsil ve terbiyeleri ile uğraşılmışdır. Adı tarihimize geçmiş çubukdarlardan Şehreminli Tayyarzâde Mehmed adındaki güzel, zeki ve tahsilli gencin büyük bir meddah hikâyesine konu olan hayatını yepyeni notlarla yazmış olan R. E. Koçu, güzel Mehmed’in o devrin namlı zenginlerinden Gümrükçü Hüseyin Efendiye çubukdar olarak ilâhî cezbe sâhibi kalender derviş Geysûdar (Saçlı) Mehmed Efendi tarafından görüldüğünü söylüyor; güzel delikanlının edeb, irfan ve malûmatını da şu sahnede anlatıyor: “... Hüseyin Efendi yeni çubukdarına bağlanıverdi. Duvarlar namlı hattatların elinden çıkmış kıymetli levhalarla doluydu. Bunların içinde büyük bir levha ise acemi bir elin yazısı olduğu halde efendinin hemen baş ucuna asılmışdı. Tayyarzâdenin gözü o levhaya takıldı. Hüseyin Efendi: — Bakînin en sevdiğim beytidir... gümrükde genç kâtiblerden biri yazmışdır, yazıda halâvet yok ama gönülden kopma hediye olduğu için başkaca üstâda yazdırmak istemedim... dedi. “Tayyarzâde yüzü utancından kızararak: — Efendim sultânım... yanılmıyorsam ikinci mısraı hatalı yazılmış... dedi. “Hüseyin Efendi o beyti bakarak okudu ve bir hatâ göremedi: Yâ Rab ne vâdîdir bu kim can teşnedir, cânan teşne — Hatâ nerede?... diye sordu. “Tayyarzâde hâfızasından okudu: Yâ Rab ne vâdidir bu kim can teşne, cânan teşnedir. “Bâkî Divânı sedirde yastık üzerinde duruyordu. Efendi hemen kitabı alıp açdı, mısra delikanlının okuduğu şekilde idi. Kültürünün bu aydın gösterisi, Hüseyin Efendinin gözlerinde dilber çubukdarını bir kat daha güzelleştirdi. “Gümrükçü duvarda başka bir levha gösterdi: — Oğlum... bak şu yazının güzelliğine... beyit de güzel... fakat kimin eseridir bilemedim... tamâmına da bir yerde rastlamadım... dedi. “Tayyarzâde utana sıkıla: — Efendim... bu ilâhinin güftesi Şeyh Abdülahad Nuri Efendinin, bestesi de Habib zade Hasan Çelebinindir, râst ilâhidir.. tamamı hâfızamdadır.. dedi ve güzel sesi ile okudu: Aşkınla cihan besle, lütfeyle inâyet kıl Derdinle bu can haste, lütfeyle inâyet kıl Âşıklara ihsan et, derdlilere derman et Vuslat yolu âsân et, lütfeyle inâyet kıl. “Hüseyin Efendi artık kendisini tutamadı, hemen yerinden kalkarak delikanlının güzel başını elleri arasına aldı: — Tayyarzâde!... âferinler irfânına tahsiline, üstâdına!... diyerek onu gözlerinden öpdü... (R. E. Koçu, Tayyarzüde Mehmed, Ulus Gazetesi, Ankara). Aşağıdaki manzûme, bilâhare Bahâriyeye nakledecek olan Maçka Melevihânesinde (B.: Beşiktaş Mevlevihânesi, Bahâriye Mevlevîhânesi Çırağan Sarayı) şeyh dairesinde çubukdarlık yapan genç ve dilber bir derviş şânında Tophâne ketebesinden Üsküdarlı halk şairi Âşık Râzi tarafından yazılmışdır: Her tavru edâsı bıçkın nigâhı Ol kaddi şemşâdı çeşmi siyâhı Çubukdar civanı Allah aşkına Sevse ger bir kişi var mı günâhı Tiri müjgânı hem gamzei fettan Ucundan uşşakın feryâdü âhı Çatmış ebrûlerin hançer misâli İşmar mıdır yoksa eğri külâhı Zenciri zülfünde dîvânesinin Pâyin bûs eylemek ikbâlü câhı Reyhan kâkülünden billûr topuğa Mümkin midir tasvir çubukdar şâhı Usşâkın lûlei çeşmesine şûhun Tütündür perçemi benden güvâhi Koyar hem çapkının gül ruhlerinden Âteşi şems ile şûlei mâhı Bendesi Hazreti Mollaayı Rûmun Olmuşdur lânesi Maçka Dergâhı Tennûrei beyzâ içre şebçırağ Dervişânın râhi aşkda hemrâhı Ayinei sâfı sînei mâşuk Terbiye eylemiş nice gümrâhı Aşk ile meşk olur dimişler yâhû Olmuş kalenderlik sırrın âgâhı Mesnevîden etmiş taallümü aşk Avam okur iken kitâbı bâhı Kendû gibi güzel ismin söylemem Dillere düşürmem ismetpenâhı Tayyarzâde Mehmed Gümrükçü Hüseyin Efendi huzurunda (Sabiha Bozcalının kompozisyonu)