Çarşıkapusunda Yeniçeriler Caddesi üzerindedir; türk İstanbulu süsleyen ecdad yadigârlarından, on sekizinci asır eserlerindendir; bânisi sadırâzam Çorlulu Ali Paşadır (B.: Ali Paşa, Çorlulu, cild 2, sayfa 680). Hadikatül Cevami şu malûmatı veriyor: “Camiin yeri aslında Simkeşhâne idi; (Beyazıddaki) Darbhâne Enderuna (Bâbıhümayun içinde Aya İrini Kilisesi yanındaki binaya) nakil olundukta Darbhânenin yerine pâdişahın başkadını hâlen mevcud (Menderes imârında yıkdırılan) Simkeşhâneyi yaptırdı, Çorlulu Ali Paşa (boş kalan) Simkeşhânenin yerine bu camii yapdırmışdır. Sâbit Efendinin tarihidir : Yapıldı ehli aşka câmii pâki Ali Pâşâ 1119 (1707-1708) “Tekke hücreleri vardır ki kapusunun üstünde Dürrî’nin şu tarihi yazılmışdır: Zikr idin Lâ ilâhe illâllah 1120 (1708-1709) “İttisâlindeki dârülhadisin kapusunda da Dürrî’nin iktias eylediği bu tarih zikredilmişdir: Men allemeni harfen fekad sayyereni abden. “Bu camiin mahfili kubbeden asmadır ve kütübhânesi vardır. Midillide idam edilmiş olan bânisinin kesik başı İstanbula gönderilerek Bâbıhümayûn önünde teşhir edildikten sonra bu camiin kurbinde defnedilmişdir, kallâvili kabir taşının kitâbesi şudur: Müşîri muhterem destûri ekrem âsafı efham Ali Pâşa vezîriâzamı Han Ahmedi yektâ Olub dört sâl üçay sadrı vâlâyi vezâretde Güzel hizme...

Çarşıkapusunda Yeniçeriler Caddesi üzerindedir; türk İstanbulu süsleyen ecdad yadigârlarından, on sekizinci asır eserlerindendir; bânisi sadırâzam Çorlulu Ali Paşadır (B.: Ali Paşa, Çorlulu, cild 2, sayfa 680). Hadikatül Cevami şu malûmatı veriyor: “Camiin yeri aslında Simkeşhâne idi; (Beyazıddaki) Darbhâne Enderuna (Bâbıhümayun içinde Aya İrini Kilisesi yanındaki binaya) nakil olundukta Darbhânenin yerine pâdişahın başkadını hâlen mevcud (Menderes imârında yıkdırılan) Simkeşhâneyi yaptırdı, Çorlulu Ali Paşa (boş kalan) Simkeşhânenin yerine bu camii yapdırmışdır. Sâbit Efendinin tarihidir : Yapıldı ehli aşka câmii pâki Ali Pâşâ 1119 (1707-1708) “Tekke hücreleri vardır ki kapusunun üstünde Dürrî’nin şu tarihi yazılmışdır: Zikr idin Lâ ilâhe illâllah 1120 (1708-1709) “İttisâlindeki dârülhadisin kapusunda da Dürrî’nin iktias eylediği bu tarih zikredilmişdir: Men allemeni harfen fekad sayyereni abden. “Bu camiin mahfili kubbeden asmadır ve kütübhânesi vardır. Midillide idam edilmiş olan bânisinin kesik başı İstanbula gönderilerek Bâbıhümayûn önünde teşhir edildikten sonra bu camiin kurbinde defnedilmişdir, kallâvili kabir taşının kitâbesi şudur: Müşîri muhterem destûri ekrem âsafı efham Ali Pâşa vezîriâzamı Han Ahmedi yektâ Olub dört sâl üçay sadrı vâlâyi vezâretde Güzel hizmetler itti işbu din ü devlete hakaa Velî ber muktezâyi hükmi takdîri Hüdâvendî Ne çâre eyledi azmi şehâdethânei ukbâ Hemişe kârı çün hayrât idi bu dâri dünyâde Budur ümmîdi ferdâ ecrini ihsan ide Mevlâ Olanlar zâiri kabri disünler Dürriyâ tarih “Kıla me’vâ sarâyi adni âlâyi Ali Pâşâ.” 1123 (1711) Camiin mahallesi yokdur” (Hadikatül Cevâmi). Bir cami, bir tekke, bir medrese-darülhadis ve bir kütüphaneden mürekkeb bu külliye 1934 Belediye Şehir Rehberine göre Çarşukapusunda Yeniçeriler Caddesi (Divan Yolu), Bileyciler Sokağı (eski adı Çilingirler Caddesi) ve Medrese çıkmazı arasındaki sahayı doldurur; Yniçeriler Caddesinde külliyenin karşısında Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medresesi ve Sebili, Bileyiciler Sokağı ile yeniçeriler Caddesi kavuşağı köşesinde de Sinan Paşa Sebili bulunmaktadır; böylece o nokta 16., 17. ve 18. asırlardan kalma üç güzel yapı eseri ile tezyin edilmiş bulunmaktadır. Yeniçeriler Caddesinden Çorlulu Ali Paşa külliyesine iki kapudan girilir; bunlardan Bayazıd tarafındaki kapu tekke kapusu, Sinan Paşa Sebili tarafındaki kapu da medrese kapusudur. Tekke ve Medrese, doğu yüzleri iki ayrı avluya bakan iki blok hâlinde inşâ edilmişdir; Medresenin dershânesi ve kütübhâne, medrese avlusunun doğu kenarında müstakil yapılardır. Cami ortada kalmış, medrese blokunun bitimine çapraz olarak eklenmiştir ;her iki avlunun arkadan, camii dolaşarak bağlantısı vardır. Külliye gerideki Medrese çıkmazına nisbetle hayli çukurda olub bu çıkmazdan külliye avlusuna, üstü geniş bir saçakla örtülmüş, üst sahanlığında saçağı tutan iki ahşab sütun bulunan büyük bir kapudan girilir ve külliye avlusuna 9 basamak bir taş merdivenle inilir ki bu merdivenin bitimi Camiin son cemaat yerinin hemen önündedir. Yeniçeriler Caddesi üzerindeki tekke kapusunda Hadikatül Cevamiin bir mısraın kaydettiği kitâbeye rastlanmadı, kapu kemerinin üstünde kitâbe taşı, yazısız, dümdüz bir mermer olarak durmakta idi. Dar bir geçid ile müstakil şeklinde bir avluya gelinir. Tekke odaları sol tarafta, avlunun batısındadır; önü 11 adet küçük beşik kuvveli ruvak 11 odadır; odalar küçük yarım küre kubbecikler ile örülmüş olub bir ruvak tarafına, avluya, biri de arka tarafa bakan ikişer karelidir; aynı şekilde birer yarım küre kubbecik ile örtülmüş iki odacık da bu blokun cenub başına eklenmişdir. Üç odacık da sağ tarafta vardır; Medrese blokuna eklenmiş olan bu odalara yarım küre bir kubbe ile örtülmüş bir ruvak altından üç ayrı kapu ile girilir. Tekke avlusunda 8 ahşab sütun üzerinde sekiz yüzlü piramid külâhlı bir saçak altında bir şadırvan bir de mermer bilezikli bir susuz kuyu vardır. Tekke odalarının şimal bitiminde camiin müezzine meşrûta ahşab bir evceğiz yıkılmışdır. İmam meşrûtası diğer ahşab bir ev ise, kapusu Medrese çıkmazında. şahis milki olarak durmakda idi. Tekkenin şeyhleri aynı zamanda Camiin de imamı ola gelirlerdi; imam meşrûtası son şeyh-imamın evlâdı milkiyetine intikal etmiş olacakdır. Tekke odalarının önündeki ruvakın sütunları baklava başlıklıdır. Yeniçeriler Caddesi üzerindeki medrese kapusunun kemeri üstünde manzum metni şâir Dürrî’nin tâlik hat ile yazılmış bir kitâbesi vardır (B.: Dürrî); Hadikatül Cevâmi bu kitâbenin yalnız tarih mısraını almış ve şair için de “mısraı iktibas etmişdir” diyor; aslında o mısrâ Hazreti Alinin meşhur bir sözüdür; şâir, câmi yapıldığında bir kâmil kişinin Hz. Aliyi rüyâsında gördüğünü, ve o rüyâ içinde bizzat Hz. Ali tarafından bu sözün binâya tarih düşdüğünün hatırlatıldığını anlatıyor; kitabe metni şudur: Destûri kerem perver sadri nasfet küster Serdârı hayr yâver yâni Ali Pâşâ Ol âsafı deryâ dil hayrâta olub mâil Koydu bu cihan içre nice eseri vâlâ Bu buk’ai garibânı bünyâda kılub himmet Hulâsa sây eyledi yapdırdı güzel hakkaa Sükkâna hitâmında bir kâmili rûşen dil Târihi içün görmüş bir vâkiai gerrâ İbni ammi Peygamber yâni Ali Hayder İtmiş ol rüyâde bu kavli ana inhâ Kim gaayete yittikde bu medresei âlî Târihini itsünler bir mısrâ ile inşâ Zirâ adedi ânın bu sâle muvâfıkdır Vâkide güzel düşdü (yekpârevü müstesnâ) Gûyâ ki kerâmettir Dürri ana bu târih “Men allemeni harfen fekad sayyereni abden.” Tekkede olduğu gibi medrese - dârülhadisde de dar bir geçid ile mustatil şeklinde bir avluya gelinir; talebe odaları avlunun batı kenarındadır; önü yarım küre şeklinde 6 kubbeli ruvak 6 göz odadır; her odada birer ocak, ve biri ruvak altına, medrese avlusuna, biri de arkada tekke avlusuna bakan ikişer pencere vardır; bu blok odalardan gayri iki oda da ruvakın güney bitimine eklenmiş, iki oda da avlunun kuzey kenarına ilâve edilmişdir; ki orada, yine yarım küre şeklinde iki küçük kubbe ile ruvakı doğuya doğru kılmışdır; ruvak kemer ve kubbelerinin istinad sütunlarının başlıkları istalâktidlidir. Medresenin tekkeden daha itinalı yapıldığı aydın olarak görülmektedir. Medrese avlusunda da tekke avlusundaki şadırvanın bir eşi vardır, ve bu avluda da mermer bilezikli bir kuyu bulunup bilezik üzerindeki kitâbesi şudur: “Haremi Hümayûn kilerinden sâhibül hayrât ve hasenât merhûme ve mağfûre Hüsnişah Hâtun rûhine elfâtiha. Sene 1202 (?) (1787-1788)”. Sekiz köşeli dershâne avlunun güney doğu köşesine müstakil bir binâ olarak inşâ edilmişdir; yarım küre şeklinde büyük bir kubbe ile örtülmüş, ve önünde 10 sütunlu ve üç kubbeli bir ruvak vardır; ortadaki kubbe yarım küre şeklinde, iki yandakiler beşik kubbedir. Kütübhâne de dershânenin kuzeyinde müstakil bir binâ olub imam efendiye mesken olarak tahsis edilmiş bulunuyordu. 1965 haziranında da bu Çorlulu Ali Paşa Medresesine Arabkir Kültür Derneği yerleştirilmiş bulunuyordu; yerinde bir tahsis olmuşdur; zirâ, bu medrese ve tekke odaları vakıflar idâresince bir zamanlar kunduracı esnafına kiralanmış ve gaayetle hor kullanılarak telvis ve tahrib edilmişdi. Kare plânlı cami, Medrese odaları blokunun kuzey bitimindedir, kıble istikameti dolayısiyle çaprast düşmüşdür; dört taş duvar üzerinde yarım kare şeklinde bir kubbe ile örtülmüştür; altı sütunlu son cemaat yeri de ortadaki yarım küre şeklinde, iki yandakiler beşik kubbe, üç kubbe ile örtülüdür; kapusunun üzerinde Esseyid Mehmed Hicabî hattı ile: “Selâmunaleyküm bimâ sabertüm feni’me ukbeddâr” 1965 yılı haziranında camiin imâmet vazifesi Konya Veli Akay Efendide idi; müezzinliğini de İmam ve Hatib Mektebi öğrencilerinden Bursa İnegölünden Hasan Yeşiller yapmakda idi; cemâatinin ekseriyeti de civar çarşılar halkı idi. Camiin arka tarafında, asıl avludan yüksek bir duvarla tecrid edilmiş üç hücre ayak yolu vardır. Külliyenin ön tarafında, iki parsel hâlinde bir mezarlık vardır; Çorlulu Ali Paşanın kabri doğu tarafında, dershâne önündeki parseldedir. Hüsnü KINAYLI Çarşıkapusunda Çorlulu Ali Paşa Külliyesinin sadece bir fikir vermek için kaba taslak plânı. (Plân: Hüsnü)