İstanbulda çocukların gazete satıcılığı yapması Birinci Cihan Harbi mütarekesinden sonra İstanbulun düşman işgaali altında bulunduğu yıllarda, 1918 - 1919 arasında başlamışdır; İstanbulda çıkan türk gazeteleri işgal kuvvetleri kumandanlığının sansürü altına konmuş idi; sansürün neşrini yasak ettiği haberleri ve makaaleleri İstanbul halkına duyurmak ve okutmak isteyen gazeteler, kapanmayı göze alıp bunları yayınlar iken, müvezzi olarak da cezâî ehliyeti olmayan çocuğu kullandılar; büyük şehrin ayak takımı arasında seçilen koşarlı, sırım gibi pırpırı oğlanlar, delikanlı ve olgun yaşdaki müvezzilere nisbetle hem korkusuzdu, hem de işgal zabıtası önünden çok daha kolaylıkla kaçıyorlardı, yakalandıkları zaman da çocuk oldukları için, yakayı birkaç tokatla kurtarıyorlardı. Sâdece rivâyete istinad ederek kaydediyoruz, çocuk müvezziler eli ile dağıtılan ilk gazete, “Hadisat” ın Süleyman Nazif tarafından yazılmış “Karagün” başlıklı makaaleyi ihtiva eden nüshasının işgal zâbıtasınca toplanmasından sonra kaçak yayınlanan ikinci baskısıdır. İlk adımı vatan hizmeti yolunda böylece atılarak, İstanbulda çocukların gazete satması, o günden zamanımıza kadar devam edegelmişdir (B.: Gazete satıcıları, Müvezzîler). Gazete satan çocukların büyük çoğunluğunu İstanbul doğumlu çocuklar teşkil eder; ve h...

İstanbulda çocukların gazete satıcılığı yapması Birinci Cihan Harbi mütarekesinden sonra İstanbulun düşman işgaali altında bulunduğu yıllarda, 1918 - 1919 arasında başlamışdır; İstanbulda çıkan türk gazeteleri işgal kuvvetleri kumandanlığının sansürü altına konmuş idi; sansürün neşrini yasak ettiği haberleri ve makaaleleri İstanbul halkına duyurmak ve okutmak isteyen gazeteler, kapanmayı göze alıp bunları yayınlar iken, müvezzi olarak da cezâî ehliyeti olmayan çocuğu kullandılar; büyük şehrin ayak takımı arasında seçilen koşarlı, sırım gibi pırpırı oğlanlar, delikanlı ve olgun yaşdaki müvezzilere nisbetle hem korkusuzdu, hem de işgal zabıtası önünden çok daha kolaylıkla kaçıyorlardı, yakalandıkları zaman da çocuk oldukları için, yakayı birkaç tokatla kurtarıyorlardı. Sâdece rivâyete istinad ederek kaydediyoruz, çocuk müvezziler eli ile dağıtılan ilk gazete, “Hadisat” ın Süleyman Nazif tarafından yazılmış “Karagün” başlıklı makaaleyi ihtiva eden nüshasının işgal zâbıtasınca toplanmasından sonra kaçak yayınlanan ikinci baskısıdır. İlk adımı vatan hizmeti yolunda böylece atılarak, İstanbulda çocukların gazete satması, o günden zamanımıza kadar devam edegelmişdir (B.: Gazete satıcıları, Müvezzîler). Gazete satan çocukların büyük çoğunluğunu İstanbul doğumlu çocuklar teşkil eder; ve hemen hepsi, dar gelirli ve ayak takımı ailelerin evlâdları, mahalle çocuklarıdırlar; bu işe en küçük olarak 12-13 yaşlarında atılırlar; bir kısmı kendine tamamen iş edinir, bir kısmı hem okula gider, hem gazete satar. Gazeteelri baş bâyilerin dağıtdığı ikinci el bâyilerden alırlar ve velinimetleri olan o adama karşı hesablarında gaayetle doğruluk üzere hareket ederler, bayiin itimadını sûistimal eden müvezzi çocuk bin içinde bir bile çıkmaz. Çoğu yetimdir, dul anası ile, bâzan bir veya iki kız kardeşi ile yaşadıkları dar gelirli âile yuvasına bir gelir temini için bu yola atılmışdır, kitab, kalem, defter gibi kendi okul masraflarını karşılamak ve esvab, pabuç, ile kılık kıyâfetinin tanziminde âileye yük olmamak endişesi bir çocuğu gazete satmaya sevk eden başlıca sebebler arasındadır; fakat hem gazete satan hem de okula giden çocuklar arasından bir orta okulu bitirenler ender çıkar; lise talebesi olup da gazete satan çocuklar da binde bir, yok gibidir. Gazete satan çocukların hayatını belki sekiz on çocuğun üzerinde uzun ve yakın tedkiklerle tesbit olan R. E. Koçu, müşahedelerini ayakdaşları arasında “Tazı” lâkabı ile anılan Ali Salâhaddin isimli bir çocuğun hayat hikâyesinde kalem diline vermişdir (B.: Ali, Tazı). Bu çocukların bir kısmı büyük ana caddeler üzerinde, bir kısmı, gazete okuyan, alan semtlerin kendilerince benimsenmiş, müşteri peylenmiş sokaklarında, bir kısmı meydanlarda, bir kısmı da günün her saatinde gazete alıcısı bulunan köprünün vapur iskelelerinde, Sirkeci ve Haydarpaşa garlarında ve Rumeli yakası ara trenin diğer istasyonlarında dolaşırlar, bulunurlar; yolcularını almaya başladığı andan hareketlerine kadar vapura ve trene girerek kamaraları, vagonları çıngıraklı sesleriyle dolaşırlar, biri gider, öbürü gelir. Gazete isimlerini benimseyerek keşfettikleri dil kaadilerine uyarak bağırırlar meselâ 1938-1940 arasında, İstanbulun en çok satan üç akşam gazetesinden “Haber”, “Akşam”, “Son - Posta” nın isimlerinde, kısa ve hafif heceli Haberin adı, isme kuvvet verebilmek için iki defa tekrar edilir: “Haber... Haber!...” derler; Akşam adı ise, “ş” den sonra bir “y” ilâvesi ile uzatılarak kuvvetlendirilir, bu gazetenin adı “Akşıyam...” diye bağırılır. Çok heceli Son – Postaya gelince, ismin ikinci parçasındaki “p”, yerini kuvvetli “b” ye bırakır, İstanbulun gazeteci çocukları: “Son Bosta!” derler; her üç gazetenin adı birlikde söylenecekse, başa kısa ve hafif heceli Haber geçer, sonra çok heceli Son - Posta kalır, artık ne ortadaki akşam adını uzatmaya, ne de “p” yi kuvvetlendirmeye lüzum vardır, isim zinciri : “Haber Akşam Son-Posta!” diye bağırılır. Gazeteler, gazete matbaalarından alınan kalın matris kâğıdından bir kap içinde sol koltuk altında taşınır ve sağ omuzdan atılmış bir kayış ile de bu yüke mesned temin edilir; bir gazete satıcısı çocuğun işe çıkacağı sıradaki yükü en az 5 kilonun üstündedir; müşterisi bol bir gazeteci çocuğun taşıdığı gazete ve dergilerin ağırlığı 10 kiloyu bulur. Yakın zamanlara kadar gazete satan çocukların çoğu, yazın yalın ayak dolaşırlardı; ekseriya başları açık, saçlar püskül püskül, eğer yüz nakışları güzel ve vücutları da atlet yapısında olursa koşarlı çıplak ayakları ile bu pırpırı oğlanlar bir ressam için, İstanbulu temsil edecek bir resim konusu, modelidir (B.: Ataaykut, Murad). Yukarıda da kaydettik, gazete satan çocuklar, İstanbulun çok dar gelirli ve hattâ ayak takımından âileleri içinden çıkarlar; günlük hayatlarında, müşterilerden gayrı temas ettikleri kimseler, yine o tabakaların adamları ve hattâ serserilerdir, çocuğu da cinsî sapık adamlardır; güzel bir çocuk için gazete müvezziliği bu önden tehlikeli bir yoldur, çok dikkatli davranması gerekir; unutmamalıdır ki, bilhassa vapur iskelelerindeki çocuklar, işleri icabı, evlerine çok geç, gece yarısına yakın dönerler, eğer şehir kenarı, tenha bir semtin çocuğu ise, ırzlarından başka küçücük keselerindeki paraya tamah edecek bir alçağın pençesinde hayatları bile tehlikeye düşebilir. Esrara, eroine, alkollü içkilere alışmaları daima mümkindir. İstanbulda gazete bayiliği zengin iş, hele serbâyilik bir nevî patronluktur, hepsinin büyük servetleri vardır, ve çoğu da çocukluk çağlarında İstanbul sokaklarında koşarlı çıplak ayakları ile gazete sata sata, fakat iffet ve istikaametden ayrılmayarak yükselmişlerdir : Mehmed Ağabey, Remzi, Yusuf Ağabey gibi. Ahmet Telli Çocuk; Kumkapu 1940 (Resim : Sabiha Bozcalı) İhsan Alacalı Çocuk: Eminönü, 1943 (Resim : S. Bozcalı)