Türk tiyatrosunda kantoların ve kantocu kuzların (şantöz - dansözlerin) önemli yer aldığı devirde sahnede bir aşk kahramanı çoban tipi İstanbul halkı, kantoların bilhassa meftûnu olan ayak takımı tarafından çok tutulmuşdur; bundan ötürüdür ki, 1875 ile 1900 arasında en meşhur kantocu kızların repertuvarında bile en az üç beş çoban kantosu bulunmuşdur. İstanbul sahnelerindeki âşık yâhud mâşuk çobanlar hakikî hayatın çobanları olmamışdır. Bir çobanın ağır günlük hayatı, derin mahrûmiyeti, yalnızlığın icabı kaba vahşeti, cehlin icabı kaba nefis hırsları, hattâ bazen içlerinden cânilerin bile çıkdığı hiç düşünülmemiş; çoban, istisnâsız, genç, güzel, müheykel, kuvvetli, mâsum, aşka susamış bir yalnız delikanlı olarak tahayyül edilmişdir; güzellik ve sâfiyetle dengi bir köylü kızı, hattâ bir köy ağasının kızı ile muaşakası, çoğu büyük şehrin sefil fuhuş hayatının yakın âşinâsı olarak ayak takımı seyirciler tarafından da özlenen aşk sahnesi olarak şiddetle alkışlanmışdır. Çoban olarak sahneye çıkan o devrin ünlü şantöz - dansöz ve aktrislerinden biri olmuşdur (Büyük Virjini, Küçük Virjini, Rozika, Peruz, Küçük Peruz, Şamram, Küçük Eleni, Büyük Amalya, Küçük Amalya); düettolarda ise tiyatronun 1 numaralı yıldızı çoban (meselâ Peruz ve B. Virjini gibi), onun gölgesindeki bir şantöz - dan...

Türk tiyatrosunda kantoların ve kantocu kuzların (şantöz - dansözlerin) önemli yer aldığı devirde sahnede bir aşk kahramanı çoban tipi İstanbul halkı, kantoların bilhassa meftûnu olan ayak takımı tarafından çok tutulmuşdur; bundan ötürüdür ki, 1875 ile 1900 arasında en meşhur kantocu kızların repertuvarında bile en az üç beş çoban kantosu bulunmuşdur. İstanbul sahnelerindeki âşık yâhud mâşuk çobanlar hakikî hayatın çobanları olmamışdır. Bir çobanın ağır günlük hayatı, derin mahrûmiyeti, yalnızlığın icabı kaba vahşeti, cehlin icabı kaba nefis hırsları, hattâ bazen içlerinden cânilerin bile çıkdığı hiç düşünülmemiş; çoban, istisnâsız, genç, güzel, müheykel, kuvvetli, mâsum, aşka susamış bir yalnız delikanlı olarak tahayyül edilmişdir; güzellik ve sâfiyetle dengi bir köylü kızı, hattâ bir köy ağasının kızı ile muaşakası, çoğu büyük şehrin sefil fuhuş hayatının yakın âşinâsı olarak ayak takımı seyirciler tarafından da özlenen aşk sahnesi olarak şiddetle alkışlanmışdır. Çoban olarak sahneye çıkan o devrin ünlü şantöz - dansöz ve aktrislerinden biri olmuşdur (Büyük Virjini, Küçük Virjini, Rozika, Peruz, Küçük Peruz, Şamram, Küçük Eleni, Büyük Amalya, Küçük Amalya); düettolarda ise tiyatronun 1 numaralı yıldızı çoban (meselâ Peruz ve B. Virjini gibi), onun gölgesindeki bir şantöz - dansöz de mâşûka köylü kızı (meselâ Peruzun yanında Şamram ve Küçük Peruz; Büyük Virjininin yanında Luçika) olmuşdur. Düettolarda sahneye istisnaî olarak çoban rolünde bir aktör çıkmış ve yıldız da mâşûka olmuşdur (Meselâ Küçük Amalya ile Todori, Küçük Eleni ile Aşod gibi); bâzan da güzel çobanla sevişen ağa kızının babası da sahneye çıkmışdır; ve kötü aktör kız babası olmuşdur (meselâ Peruz çoban, Şamram kız, Şevki kız babası). Çobanın kıyâfeti de uydurmadır; şöyle ki: başında ağabani yahud yemeni veyâ grep sarılmış bir keçe külâh; üstünde bir mintan, câmedan veya bir cebken, belde kuşak, altında bir şalvar, bâzan potur, ayaklarında nadiren çarık (Peruzde), ekseriya bir kaba, kabaralı nalçalı kundura, bazan da bir kadın ayakkabısı, aktris şantöz – dansözün kendi ayakkabıları bulunmuşdur; kaşlar rastıklı, gözler sürmeli, dudaklar kıpkırmızı, yanaklar al al boyalı ve zamanımızın argo tâbiri ile “bomba” memeler, âvamı tahrik eden câzibesi ile meydandadır; mâşuka köylü kızı : “Yandım ben bu çobana!” dediği zaman tiyatroyu dolduran bahriye ve nizamiye nefer ve çavuşları, manav, kayıkçı, salapuryacı, hamam natırı, dellâkı, sırt ve sırık hamalları bir ağızdan “Yandım!...” diyerek foriyi (Büyük alkışı koparmışdır (B.: Avrupa Tiyatrosu; Amerika Tiyatrosu). Mâşûka kızın kıyâfeti de Rumeli veya Anadolu köylüsünün kılık kıyafeti olmamışdır, onlar da sahneye İstanbul civârına konup göçen oba çingelenelerinin tuvaleti ile çıkmışlardır. Metinlerini kanto mecmualarından aldığımız bâzı çoban kanto ve düettoları şunlardır: Büyük Virjini’nin Kantosu Öksüz çobanım hem yabancı sabahdan beri Ümidsiz yerde çiknedim ben bu çimenleri Bir çoban kızı görmüşdüm su kenarında Bir yavru kuzusu vardı hem kucağında * Büyük Virjini’nin Kantosu (Râst) Bir kuzum var me... me... me!... Çoban ona dâim ağlar... Dere tepe gezerim Kuzumu ben ararım Nerdesin kuzum Me... me... me!... Kara gözlü kuzum Me... me... me!... Öksüz çoban Ömrü geçer şu dağlarda... * Rozika’nın Kantosu (Mâhur) Bana lâyık hora tepmek (?), gülmek, eğlenmek Nerede kaldı sevdiceğim, tükendi yürek?! Ne müşkildir bu güzelin arzûsunu çekmek Âşıklar sevmeli kuzular Me... me... me!... Me... me!... * Küçük Virjini’nin Kantosu Ben bir küçük çoban kızı Bilmem istignâ nâzı Irmak başını severdim Mâşûkumla gezerim... * Küçük Virjini’nin Kantosu (Nihâvend) Ben bir çoban hem öksüzüm Koyunları güderim Kuzularım me... me... me... meler Kara gözlü kuzularım Me... me.... me... me... me... me... Çok zâlimsin benim kuzum Me... me.... me... me... me... me... Çok cefakârsın benim kuzum Dağlarda gezerim Kuzuma ot ararım Benim kuzum bir tanedir Gel benim kuzum Gel kara gözlüm Me... me... me... me!... * Küçük Küçük Virjini’nin Kantosu (Nihâvend) Koyunlarım otlamakda Yavruları uyumakda Bir kız gördüm Görünce gönlüm akdı O da bakdı ah çekti Aklım başımdan gitti Şimşek gözler kara kaşlar Yakdı beni nâzik dilber Koyunlarım me me meler Fikrim aşka daldı Koyunlarım mahzum kaldı * Şamranın Kantosu (Nikriz) Yavru kuzu Çayırlarda otlayor Me me diye çayırları koklayor Çoban kızı kiriz atıp hoplayor Kuzuları kaval ile toplayor... * Düetto (Râst) K. Amalya — Biz çobanız raks ederiz Raks ederiz. Todori — Koyunları hem güderiz Hem güderiz Me... me... Koyunları otlatırım otlatırım Derelerden atlatırım Me... me... me... me... * Düetto (Hicaz) * K. Amalya — Başımı saldım ateşe Aldı beni bir endişe Garib çobansın Üzme biçâreyi Todori — Hele bir yüzüme bak Söz atma kıvrak kıvrak Kaş oynatmak, gerdan kırmak — Harab etti bir bakışın Kara gözle kara kaşın Meftun oldum şimdi sana Merhamet et acı bana — Bal şeker mi tatlı sözler Ocağından duman tüter Söz attıkça tâkat biter — Gel güzelim, gel gidelim Kederi gamı defedelim — Hele kandı kız aldandı — Kuzum çoban canımı yakma — Haydi canım yürüyelim Köye doğru biz gidelim Düğün kurub zevk idelim — Haydi çoban yürüyelim — Raksedip eğlenelim * Düetto (Hüseyni) Todori — Ne sevimli çoban kızı Yakdı ah kaşı gözü Pek lâtiftir hele sözü K. Amalya — Kalmadı tende dermanım Ah vah ile geçdi zamanım Yandım ben de sana Yandım ah çobanım Düetto (Hüseyni) Peruz — Kuzuları otlatırım Ben şu karşıki çayırda Şamram — Ben de seni ah görünce Meyil verdim haylice Gel güzel çoban konuşalım Peruz — Ateş bırakdın camma Yana yana ağlayarak İşte geldim yanına. Şamram — Ben de senin ateşine yanayım Hem anamdan hem babamdan Kaçıp sana geleyim Peruz — Alıp seni kaçarım aman Amanın aman Şamram — Kara gözlü çoban seni severim Bir canım var ister isen verirm Şevki — Hey hey hey hey Hele bakın kızım ile şu çobana Kuzuları bırakmışlar Yüz üstüne ovaya. Peruz — Ağlama sızlama sor kızına Şamram — Yandım babacığım ben bu çobana Peruz — Yangınım! Şamram — Baygınım! Şevki — Haydi öyle ise doğru köye gidelim Düğün kurup pilâv zerde yiyelim!... Hüsnü KINAYLI