“Türkçe isim. Koyun ve sürülerini otlatan, sığırtmaç.” (H. Kâzım, Büyük Türk Lûgatı”; İnek’in öküzle karışması, keçinin ve mandanın da çoban nezareti ile bakılan hayvanlar olduğuna göre yukarıdaki tarif noksandır; “ehlî hayvan sürülerini otlatan” demek daha doğru olurdu sanırız. Dilimizde, bu arada İstanbul ağzında bu isim üzerine şu darbımeseller vardır: Mânevî kıymeti büyük hediyeler için; yahud maddî kıymeti çok bir hediye için aşırı tevâzu ile: “Çoban armağanı, çam sakızı” denilir. Malın gözetme ile tutulacağı yolunda: “Çobansız koyunu kurt kapar”. Bir malı, bir parayı ne isrâf eden, ne de faydalı bir yerde kullanan hakkında “Çoban köpeği gibi, ne yer, ne yedirir” Ahlâkın verâsetle intikali iddiasında: “Çoban sığır koyun güder, oğlu babanın huyunu güder.” Sâhibsiz malın yağması, yâhud herhangi bir talan için: “Çoban aldı bağa gitti, kurt aldı dağa gitti.” Hüseyin Kâzım Bey büyük lûgatında. “Kaz çobanı tahkir ifade eder” diyor. Kara sığır, koyun, keçi çobanları olduğu gibi kaz sürüsünü güden otlatanlara da çoban, “Kaz çobanı” denilir. Bundan ötürüdür ki, bu tâbir yerinde kullanıldığı zaman tahkir ifade etmez; ancak, kaz sürüleri, dağa kıra, götüremez. Köy, çiftlik, civarında, önünde gezdirilir; dolayısı ile kaz çobanlığını küçücük çocuklar bile yapabilir; kelimenin tahkir ifâ...

“Türkçe isim. Koyun ve sürülerini otlatan, sığırtmaç.” (H. Kâzım, Büyük Türk Lûgatı”; İnek’in öküzle karışması, keçinin ve mandanın da çoban nezareti ile bakılan hayvanlar olduğuna göre yukarıdaki tarif noksandır; “ehlî hayvan sürülerini otlatan” demek daha doğru olurdu sanırız. Dilimizde, bu arada İstanbul ağzında bu isim üzerine şu darbımeseller vardır: Mânevî kıymeti büyük hediyeler için; yahud maddî kıymeti çok bir hediye için aşırı tevâzu ile: “Çoban armağanı, çam sakızı” denilir. Malın gözetme ile tutulacağı yolunda: “Çobansız koyunu kurt kapar”. Bir malı, bir parayı ne isrâf eden, ne de faydalı bir yerde kullanan hakkında “Çoban köpeği gibi, ne yer, ne yedirir” Ahlâkın verâsetle intikali iddiasında: “Çoban sığır koyun güder, oğlu babanın huyunu güder.” Sâhibsiz malın yağması, yâhud herhangi bir talan için: “Çoban aldı bağa gitti, kurt aldı dağa gitti.” Hüseyin Kâzım Bey büyük lûgatında. “Kaz çobanı tahkir ifade eder” diyor. Kara sığır, koyun, keçi çobanları olduğu gibi kaz sürüsünü güden otlatanlara da çoban, “Kaz çobanı” denilir. Bundan ötürüdür ki, bu tâbir yerinde kullanıldığı zaman tahkir ifade etmez; ancak, kaz sürüleri, dağa kıra, götüremez. Köy, çiftlik, civarında, önünde gezdirilir; dolayısı ile kaz çobanlığını küçücük çocuklar bile yapabilir; kelimenin tahkir ifâdesi, bir idârenin başında bulunan kimsenin aczi kasdedilerek: “Kaz çobanı bile olamaz!...” şeklinde olur. İstanbul civârı köylerinde çobanlar köy halkından çıkar, daha doğru tâbir ile her evin koyununu, sığırını evin bir çocuğu, delikanlısı kıra götürür. İstanbul civârı çiftliklerinin çobanları ise çoğunlukla İzmitin Kandıra, Taşköprü köylerinden olurlar; 15 yaşında bir çocuk çobanlık çağına gelmiş sayılır ise de çobanın makbulü 18 - 25 yaşlar arasındaki delikanlılardır. Çiftlik, veya İstanbul köylerinde ağa çobanları, Hıdrellezden Kasıma, Kasımdan Hıdrelleze, götürü tesbit edilmiş bir ücret karşılığı altışar aylık tutulurlar ve ücretli altı aylık hizmetlerini gördükten sonra ödenir; kadim bir gelenekdir, çobanın günlük azığı, kışlık kepeneği, ağılda veya evde yatacak yeri ağa yâhud çiftlik sâhibi tarafın dan temin olunur. İstanbulda “Çoban” kelimesine bağlı yer ve binâ isimleri şunlardır: Çoban Baba merkadı, Merdivenköyü Tekkesinde; Çobançavuş Camii; Çobançavuş Külhan Sokağı; Çobançavuş Mahallesi; Çobançavuş Medresesi; Çobançavuş Medrese Sokağı; Çobançavuş Sokağı; Çobançeşmesi, Alibeyköyünde; Çobançeşmesi, Bakırköyünde; Çobançeşmesi - Koşuyeri Yolu, Bakırköyünde; Çobançeşmesi - Mandıralar Yolu, Bakırköyünde; Çoban Kızı Sokağı, Büyükderede; Çobanoğlu Sokağı, Şişlide; Çoban Sokağı, Tarabyada; Çoban Suyu Sokağı, Eminönünde. Mehmed Ali GÖKTUNA