(Şuvazöl Guyfe okunur) ; Fransız diplomatı, İstanbula dâir büyük ve ünlü bir eserin sâhibi. Fransız kral hanedânı kadar eski ve soylu bir aileden, 1752 yılında Paris’de doğdu. 1771’de Marie de Gouffier ile evlendikten sonra adına bu ilâveyi yapdı. Albay oldu; XV. Louis’nin bir süre gözde nazırlarından olan amcası Dük de Choiseul - Stainville’in ve Abbé Barthélemy’nin teşvikiyle, 1776 Mart’ında “Atalante” gemisi ile Yunanistan ve Türkiye yolculuğuna çıkdı. Beraberinde bir sanatkârlar maiyeti vardı. Bilim ve sanata, özellikle arkeolojiye olan coşkun bir gençlik tutkunluğu ile yapdığı bu uzun ve masraflı yolculukta antikitenin bilinen bütün merkezlerine uğradı, her harabeyi inceledi, gravürlerini yaptı ve sonucu olan olağanüstü eserinin ilk cildini, 1782 yılında yaınladı; adı “Voyage Pittoresque de la Grèce” dir. 27 yaşındayken, yani 1779 yılında, Acédemie des Inscriptions et Belles - Lettres’in üyeliğine seçilmişti. Büyük eserinden sonra, 1784 yılında ise Alembert’in yerine, Fransız Akademisine seçildi. Aynı yıl, Kral tarafından İstanbula büyük elçi olarak tayin edildi. Eserinin II. Cildinin 2. Kısmında kendisi sonradan bu tayini anlatır: Beraberinde asker, mühendis ve diğer uzmanlardan bir heyet verilmişti. Geminin komutanı, Marki de Chabert, kralın kaptanı idi ve bu yolculukta Ak...

(Şuvazöl Guyfe okunur) ; Fransız diplomatı, İstanbula dâir büyük ve ünlü bir eserin sâhibi. Fransız kral hanedânı kadar eski ve soylu bir aileden, 1752 yılında Paris’de doğdu. 1771’de Marie de Gouffier ile evlendikten sonra adına bu ilâveyi yapdı. Albay oldu; XV. Louis’nin bir süre gözde nazırlarından olan amcası Dük de Choiseul - Stainville’in ve Abbé Barthélemy’nin teşvikiyle, 1776 Mart’ında “Atalante” gemisi ile Yunanistan ve Türkiye yolculuğuna çıkdı. Beraberinde bir sanatkârlar maiyeti vardı. Bilim ve sanata, özellikle arkeolojiye olan coşkun bir gençlik tutkunluğu ile yapdığı bu uzun ve masraflı yolculukta antikitenin bilinen bütün merkezlerine uğradı, her harabeyi inceledi, gravürlerini yaptı ve sonucu olan olağanüstü eserinin ilk cildini, 1782 yılında yaınladı; adı “Voyage Pittoresque de la Grèce” dir. 27 yaşındayken, yani 1779 yılında, Acédemie des Inscriptions et Belles - Lettres’in üyeliğine seçilmişti. Büyük eserinden sonra, 1784 yılında ise Alembert’in yerine, Fransız Akademisine seçildi. Aynı yıl, Kral tarafından İstanbula büyük elçi olarak tayin edildi. Eserinin II. Cildinin 2. Kısmında kendisi sonradan bu tayini anlatır: Beraberinde asker, mühendis ve diğer uzmanlardan bir heyet verilmişti. Geminin komutanı, Marki de Chabert, kralın kaptanı idi ve bu yolculukta Akdenizin bir haritasını yapmak görevini almıştı. Choiseul - Gouffier’nin İstanbulda yaptığı ilk iş, zamanının en ileri matbaasını Beyoğlundaki elçilik binasında kurmak oldu. Ayrıca yine Beyoğlu ile TarabyaR’da, iki rasathâne de kurdu ki, gözlem sonuçlarını Paris’in enstitülerine gönderiyordu. Elçilik arşivini bugünkü mükemmel temeline kavuşturdu. İmparatorluğun dört köşesindeki fransız konsoloslarını, antika ve eski eser toplamaya seferber etti. Politik plânda Osmanlı Başkentini, Kırım’ı kaybetmiş olmanın acısı ile, bunu telâfi etmek için Rusya’ya karşı savaş hazırlıkları içinde buldu. Kenlisinin politikası ise, İngiltere ve Prusya’ya karşı Rusya ve Avusturya ile Osmanlı devletini yaklaştırmak çabaları oldu. Nitekim, 1789’da III. Sultan Selim tahta çıkınca, önleyemediği savaşa rağmen Yedikuledeki rus elçisini serbest bıraktırdığı gibi, avusturya elçisini de bir fransız gemisi ile İstanbuldan kaçırıp kurtardı. Bir yandan, Osmanlı ordusunun ıslahı hareketlerinin içindeydi: Tersânede ingiliz ve fransız tekniği ile yapılan 74 toplu bir kalyon denize indirildiğinde itibâri en üst düzeye çıkmıştı. Sadrazam Halil Paşa ile de çok iyi anlaşıyordu. Fakat 1789’da patlayan. Fransız Büyük İhtilâl, Choiseul - Gouffiery’yi İstanbulda zor durumda bıraktı. Bundan sonraki yıllar, Paris’teki ihtilâl idaresi ile İstanbuldaki elçi arasında çekişme ile geçti ve bu mücadele arkeolog elçiyi bir militan haline getirdi. Paris, elçi olarak onun yerine Marki Charles de Sémonville’i tayin etmişti. Bâbıâlide monarşileri temsil eden başlıca elçiler bir araya gelerek bir nota verdiler ve yeni elçinin nasıl azılı bir hükümdarlık olduğunu belirttiler. İstanbul, Sémonville’i kabul etmemek kararını aldı. Zâten o da yolda Avusturya tarafından tutuklanmıştı. Esirlikten, üç ay sonra, Avusturyalı Marie - Antoinette’in kızının (sonradan Angoulême Düşesi) Avusturya hanedânına geri verilmesi ile kurtulabildi. Marki Sémonville yolda bu maceralarla uğraşa dursun, Paris’teki Cumhuriyet Geçici İcra Konseyi, kendisini unuttu ve Polonyadaki Elçi Marie Louis Descorcheus’u (Marquis de Sainte - Croix) İstanbula tayin etti. Yeni elçi, XVI. Louis’nin idamını ertesi günü, 23 Ocak 1793’de Paris’ten hareket etti. Liège tüccarı kılığı ve pasaportu ile başladığı yolculuğunda Bosna’da bir Paşa tarafından nedeni anlaşılmadan 2 ay tutuklandı. İstanbula varabildiğinde Reisülküttab Efendi kendisine usulan hoş geldiniz dedirttikten sonra elçilik yerine Galatada bir bina verdi. Descorches sahibi ve tam elçi haline gelebilmek için Choiseul - Gouffier ile cenk etmesi gerekiyordu. Bu sırada uluslarrası politik denge, gelişen Rus - Avusturya dostluğu karşısında Bâbıâlinin Fransaya yaklaşmasını gerektiriyordu. Krallığa sadık kalan ve ihtilâli tanımadığı için Londra’ya tayinini de geri çeviren, Veliahd ile Comte d’Artois’ya bağlanan Choiseul – Gouffier ise Avusturya ve Rusya dostluğunda ısrar ediyordu. Bu tutumu İstanbuldaki itibarının sonu oldu. Almanyada bulunan XVI. Louis’nin kardeşleri prenslere yazdığı bir mektup da ele geçmişti. Choiseul – Gouffier, tevkifini beklemeden elçiliğin işlerini sekreteri Chalgrin’e bırakarak Rus Elçiliğine sığındı. Fransız Hükûmeti, borçlarını ödemeden kendisinin Türkiyeden çıkmasına izin verilmemesini istedi; buna karşılık Choiseul – Gouffier bir hesap çıkardı. Fakat ihtilâlin dostu hürriyet ülkesi İngilterenin desteği ve İstanbula gelen Fransız filosu kumandanlarının katılması ile, 20 Ocak 1793’de Elçilik Sarayında, eski tercüman yeni temsilci Antoine Fonton tarafından verilen parlak bir kabul resmi ve balo, Choiseul – Gouffier için bütün ümid kapılarını kapamış oldu; O gece Elçilik binası girişten itibaren fransız ve ingiliz bayrakları ile donatılmış, bahçe ve salonlar ışıklara boğulmuştu. Ziyafette, Konvansiyon’un, generallerin, (Avusturya elinde tutsak olduğu bilinmeyen) elçi Sémonville’in ve Türk makamlarının şereflerine kadehler kaldırıldı. Yemekten sonra şehirdeki Fransız uyruklular gelmeğe başladılar. Balo başladı. Sabaha kadar dans edildi. O gece, bir zamanların parlak ve debdebeli elçisi Choiseul – Gouffier’nin, hem çok uzak olmayan, hem de yüksekde bulunan Rus Elçiliğinde, yenilginin ve unutulmuşluğun burukluğu içinde acı saatler geçirdiğini tahmin etmek zor değildir. Ertesi günü, izni olmadan bu balo yapılamayacak olan Bâbıâli, Elçiliğe hoşnutluğunu bildirdi. İhtilâl idaresi altında da olsa, Osmanlı İmparatorluğu geleneksel hasmı Rusya’ya karşı kendinden yana çıkan bir Fransayı tutacak ve ne kadar iyi hatıralarla bağlı da olsa, Rus dostluğunu telkin eden kişizâde elçiyi feda edecekti. Choiseul – Gouffier bunu anladı ve 1793 Şubatında Odessa’ya hareket etti. (Bu bilgiler, kendisi hakkında Paris’de basılmış, muhtemelen 1955 yıllarında, bir broşürün yazarı olan Fransız Elçilerinden Raymond Brugère’den alınmıştır. Choiseul – Gouffier’nin eserinin II. Cildinin 2. Bölümünde, Académie Royale des Inscriptions’un Sekreteri Dacier’nin yazdığı giriş yazısında ise, 1792 Kasımında ayrıldığı yazılıdır). Prensleri Romanya’nın Hermannstadt şehrinde buldu. Moskovada Çar I. Paul’un iltifatına erişti. Kendisine önce Litvanyada geniş bir ormanlık arazi verildi. Fakat sonra Paul’a yapılan suikast sonucundaki olaylarda gözden düştü. Fransadaki şartların değişmesi ve Talleyrand’ın gençlikten beri aynı kalan olağanüstü yakınlığı sayesinde 1802’de Fransaya dönebildi. Eserinin II. Cildinin ilk kısmını, servetini ve gücünü yitirmiş olarak yayınladı. Bunun başına yazdığı yazıda, ilk cildi meydana getiren o gençlik coşkunluğunu hüzünle hatırlar. 1818 de öldü; bir çok şeyler görmüş ve yaşamış olan gözlerini dağdağalı bir hayattan sonra kapamışdı. Eseri, büyük boyda iki bölüm ve üç cild halinde yayınlanmıştır. I. Bölüm, yani birinci cild, 1782 tarihini taşır, Yunanistanda Coron harabeleri ile başlar, İzmir ile biter. II. Bölüm’ün I. Cildi (tüm eserin ikinci cildi) 1809 tarihini taşır. Bazı kaynaklar bunun 1824’de yayınlandığını yazarlarsa da, eseri görmeden verilen bilgi olsa gerektir. Çünkü II. Bölüm tek değil iki cild halindedir ve birincisi 1809’da çıkmıştır. Bunda İzmir ile Truva arası işlenmiştir. II. Bölümün 2. kısmı (yani tüm eserin üçüncü ve son cildi) 1822 tarihinde basılmıştır. Bergama ile başlar, 451. sayfa ile İstanbula gelir. Eserin İstanbul için büyük önemi dolayısı ile, gravürlerin tam listesini vermek gerekir; biz burada da bu makale için özel numaralar kullandık : 1. İstanbul harita-planı (Kauffer ve 1E Chevalier tarafından 1786 da yapılmışdır). 2. Yedikule manzarası 3. Liman ve İstanbul, Üsküdardan Sarayburnuna bakış. 4. Üsküdar, Haremdeki Kavak Sarayı 5. İncili Köşk 6. Topkapusu 7. Kızkulesi 8. Kaptan Paşanın Cebeciler kasrından hareketi 9. Tophâne 10. Fransı Sefârethânesinden Sarayburnu - Ayasofya görünüşü. 11. Galatadan Sarayburnu görünüşü. 12, 13, 14. Topkapu Sarayı 15. Tophâne kıyıları 16. Valde Camii 17. Bâbüssaade 18. Aynalıkavak 19. Kalyoncu Kışlası 20. Kopkapu Sarayından Ortakapu. 21. Fatih Camii 22. Bâbıhümâyun 23. Sultanahmed Meydanı ve Camii 24. Sultanahmed Meydanı 25. Yeni Cami kıyıları 26. Süleymaniye ve yamaçları, Haliçden görünüş 27. Aynalıkavak 28. Edirnakapusu 29. Marmara Surları 30. Sain Jean Studios 31. Derterdar Burnu, yalı 32. Kuruçeşme, yalı 33. Kuruçeşmede Bostancıbaşı Yalısı 34. Rumeli Hisarı 35. Büyükdere 36. BÜyükderede Molla Yalısı 37. Büyükdere ve boğazın sonu 38. Kavaklar ve Karadeniz ağzı 39. Hasan Paşa 40. Moldavya Prensi 41 - 76. Kıyâfetler: Pâdişah, Kızlarağası, Silâhdar Ağa, Bostancıbaşı Ağa, Sadırazam, Reisülküttab, Yeniçeri Ağası, Kaptanpaşa, Kapuağası, İbrikdar Ağa, Tülbenddar Ağa, İçoğlanı, Solakbaşı, Solak - Peyk, Baltacı, Zülüflü, Topcubaşı, Bostancı, Kumbaracı, Alay Çavuşu, Gemi Kaptanı, Kalyoncu, Aşçıbaşı, Yeniçeri, Haseki, Aşçı, Helvacı, Şeyhülislâm, Kadıasker. 1970 de eserin Avrupadaki satış fiatı 20.000 Türk lirası idi. Çelik GÜLERSOY