Memleketimizde yüz yıllar boyunca sanayi ve ticaretin gelişmesine ve yayılmasına, dolayısı ile halk refah ve servetinin artmasına engel olmuş bir nizâmdır; sanayi ve ticaretde bir tahdid, sınırlama ve şahıslara bağlı imtiyaz, izin nizâmıdır. Hükmü içine sadece “iş” değil, “İş yeri”, ve “iş aletleri” ile “iş personeli” de alınmışdır. Şöyle ki, meselâ İstanbulda 100 kalaycı dükkânı, 300 bekâr çamaşırcısı dükkânı, 200 terlikci, 2000 attar ve 300 kahvehâne var ise bunlar ne artar ne de eksilebilirdi. Kalaycı dükkânı başka bir işde kullanılamazdı. Bir kalaycı için 1 çırak kabul edilmişdi, usta ikinci bir çırak alamazdı, usta çırak kalaycılar 200 kişi kabul edilmişdi. Gedikler sahibine bir fermanla ruhsatnâme ile verilirdi ve bütün gedik sâhibleri sanatkârlar, esnaf ve tüccar, aynı işi yapan kişilerden kurulmuş loncalarda toplanmışlardı. Bir gedik sahibi öldüğü zaman gediği mirascılarına kalırdı, mirascı o işe devam etmez ise, lonca gediği, ölen ustanın ehliyeti teslim edilmiş kalfasına satardı ve bedelini mirascıya verirdi. Kalfanın parası yoksa, para fâiz alınmayarak lonca sandığından borc olarak verilirdi. Bir ustanın ehliyeti teslim edilmiş kalfasının kendi adına dükkân, tezgâh sahibi olabilmesi için, bir gediğin sâhibsiz kalması beklenirdi. Yeni bir gedik fermanı verilmezdi. Gedik...

Memleketimizde yüz yıllar boyunca sanayi ve ticaretin gelişmesine ve yayılmasına, dolayısı ile halk refah ve servetinin artmasına engel olmuş bir nizâmdır; sanayi ve ticaretde bir tahdid, sınırlama ve şahıslara bağlı imtiyaz, izin nizâmıdır. Hükmü içine sadece “iş” değil, “İş yeri”, ve “iş aletleri” ile “iş personeli” de alınmışdır. Şöyle ki, meselâ İstanbulda 100 kalaycı dükkânı, 300 bekâr çamaşırcısı dükkânı, 200 terlikci, 2000 attar ve 300 kahvehâne var ise bunlar ne artar ne de eksilebilirdi. Kalaycı dükkânı başka bir işde kullanılamazdı. Bir kalaycı için 1 çırak kabul edilmişdi, usta ikinci bir çırak alamazdı, usta çırak kalaycılar 200 kişi kabul edilmişdi. Gedikler sahibine bir fermanla ruhsatnâme ile verilirdi ve bütün gedik sâhibleri sanatkârlar, esnaf ve tüccar, aynı işi yapan kişilerden kurulmuş loncalarda toplanmışlardı. Bir gedik sahibi öldüğü zaman gediği mirascılarına kalırdı, mirascı o işe devam etmez ise, lonca gediği, ölen ustanın ehliyeti teslim edilmiş kalfasına satardı ve bedelini mirascıya verirdi. Kalfanın parası yoksa, para fâiz alınmayarak lonca sandığından borc olarak verilirdi. Bir ustanın ehliyeti teslim edilmiş kalfasının kendi adına dükkân, tezgâh sahibi olabilmesi için, bir gediğin sâhibsiz kalması beklenirdi. Yeni bir gedik fermanı verilmezdi. Gedikler yalnız dükkân veya tezgâh için değildi, seyyar esnaflık da bu nizâma bağlı idi. Hammallık gedikle yapılırdı, iskelelerde, çarşı boylarında hammalların sayısı tesbit edilmiş, dondurulmuşdu. Limanda işleyen kayıklar, mavunalar gediğe bağlı idi, ruhsatnâmesi, gedik fermanı kayık sâhibine verilirdi, kendisi de dâhil, yanında kaç hamlacı, kürekci çalışdıracağı tesbit edilmişdi. Ruhsatnâmesiz, gedik fermanı olmadan açılan dükkânlara, kurulan tezgâhlara veya seyyar esnaflığa Kaçak, Gizli anlamlarında “Koltuk” denilirdi. Gediklerin kontrolü kadılıklara verilmişdi, kaçak işlerden onlar sorumlu tutulurdu. Gedik tâbiri içinde dükkânın iş için gerekli, eşyası ve sanatcının tezgâhı, her türlü âletleri de girmişdir; gedik devredilirken, onlar da ayrıca kıymet biçilerek Gediğin yeni sâhibine dükkân veya imalathâne atölye ile birlikde satılmışdır. Meselâ bir bakkal gediğinin devrinde tanzim edilmiş ilâmda “İki terâzi, bir kantar, terâzilerin dirhemleri, üç küp, beş fıçı ve sâir lüzumlu âletler (yağ (kepçesi, pastırma bıçağı gibi)..” diye kaydedilmişdir. Gediklerden meddah hikâyelerinde de bahsedilmişdir, “Helvacıgüzeli Mustafa” adında bir gencin aşk ve alâka üzerine maceraları anlatılan bir hikâyede, dükkânı Cağaloğlunda olan Mustafanın önce dükkânından bahsedilirken şunlar kaydediliyor: “.. İstanbulda, Üsküdarda ve Galatada bütün helvacı dükkânları 89 aded olup ziyâde ve noksan olmamak üzere helvacı ustalarının ellerine hattı hümâyunlar verilmişdir. 1154 yılında (M. 1741) Cağaloğlundaki yeni hamama bitişik helvacı dükkânı Avratpazarındaki helvacı gediğinden nakledilmişdi, Avratpazarındaki helvacı dükkânını da bozmuşlardı; gülistânı muhabbetin gonca gülü ve ustasının sîne bülbülün nuri musaffâ Helvacı Mustafa da gedik ile bile Cağaloğluna geldi..”. Tanzimâtı Hayriye devrinde, 1277 (M. 1860 - 1861) yılında sanayi ve ticareti engelleyen gedik nizâmı kaldırıldı, dükkân açma ve tezgâh kurma, yanına dilediği kadar çırak alma serbest bırakıldı. Eski Gedik Nizâmının gedik sâhibine sağladığı hak, sâdece bir iş ve şöhret mülkiyeti olarak muhafaza edildi, meselâ, Çemberlitaşda şöhret yapmış bir turşucu, mülk sahibi tarafından herhangi bir sebeble dükkânından çıkarılamadı ki, tamamen medenî bir hakkın korunmasıdır. Hammal Gedikleri ile İskelelerdeki Kayık Gedikleri de, hammallar ve kayıkçılar arasındaki meslek birliği ile Cumhuriyet devrine kadar devam etti, aralarına bir yabancıyı sokmadılar. Gediklerin eski Bekâr Uşakları Nizâmı ve Esnaf Nizâmı ile çok yakın ilgisi vardır (B.: Bekâr Uşağı Nizâmı, cild 5, sayfa 2393; Esnaf, İstanbul Esnafı, cild 10, sayfa 5314).