Şimâl Türklerinin ve Müslümanlarının ve öncelikle Müslüman Türk Kırımlıların uyanması yolunda çalışmış gazeteci, muallim ve büyük mücâhid, fikir adamı; 1851 de Kırım’da Bağçesaray civârında Avcıköy’de doğdu; Mustafa adında bir köylü olan babası Yalta civarında Gaspira köyünden olduğu için “Gaspiralı” soy adını almışdı; Ruslar “Gasprinski” derler, batı dünyasındaki Türkologlar arasında da Gasprinski adı ile anılır. Hacı İsmail Efendi adında bir öğretmenden Türkçe okuma yazma öğrendikten sonra Akmescid (Simferopol) Rus ortaokulunda ve Voronej Rus Askerî Okulunda okudu, oradan Moskova Rus Askerî jimnazına (lisesine) nakledildi. Jimnazda Türk ve Müslüman çocuklarını ıslavlaşdırma yolunda güdülen çabaları görerek Türklük idealine yürekden bağlandı. 1866 - 1867 arasında Girid isyânı sırasında o adada başlamış olan çete muharebelerine Türk ordusunda gönüllü bir nefer olarak hizmet etmek üzere henüz 15 - 16 yaşlarında iken Moskova’daki mektebinden kaçarak Odesa’ya geldi ve İstanbul’a gitmek üzere iken yakalandı, cezaî ehliyeti olmayan çocuk olduğu için memleketi Kırım’a gönderildi ve mektepden çıkarıldı. 17 yaşında iken Bağçesaraydaki Zincirli Medresede rusca öğretmenliği yapdı, 18 - 19 yaşlarında Yalta civarında Dereköy’deki Türk ilkokuluna muallim tayin edildi. 1871 de 20 - 21 yaşların...

Şimâl Türklerinin ve Müslümanlarının ve öncelikle Müslüman Türk Kırımlıların uyanması yolunda çalışmış gazeteci, muallim ve büyük mücâhid, fikir adamı; 1851 de Kırım’da Bağçesaray civârında Avcıköy’de doğdu; Mustafa adında bir köylü olan babası Yalta civarında Gaspira köyünden olduğu için “Gaspiralı” soy adını almışdı; Ruslar “Gasprinski” derler, batı dünyasındaki Türkologlar arasında da Gasprinski adı ile anılır. Hacı İsmail Efendi adında bir öğretmenden Türkçe okuma yazma öğrendikten sonra Akmescid (Simferopol) Rus ortaokulunda ve Voronej Rus Askerî Okulunda okudu, oradan Moskova Rus Askerî jimnazına (lisesine) nakledildi. Jimnazda Türk ve Müslüman çocuklarını ıslavlaşdırma yolunda güdülen çabaları görerek Türklük idealine yürekden bağlandı. 1866 - 1867 arasında Girid isyânı sırasında o adada başlamış olan çete muharebelerine Türk ordusunda gönüllü bir nefer olarak hizmet etmek üzere henüz 15 - 16 yaşlarında iken Moskova’daki mektebinden kaçarak Odesa’ya geldi ve İstanbul’a gitmek üzere iken yakalandı, cezaî ehliyeti olmayan çocuk olduğu için memleketi Kırım’a gönderildi ve mektepden çıkarıldı. 17 yaşında iken Bağçesaraydaki Zincirli Medresede rusca öğretmenliği yapdı, 18 - 19 yaşlarında Yalta civarında Dereköy’deki Türk ilkokuluna muallim tayin edildi. 1871 de 20 - 21 yaşlarında Zincirli Medresedeki öğretmenliğine döndü, fakat eski okutma usulünde direnen hocalar ve öğrenciler kendisine düşman kesildiğinden medreseden ayrıldı ve ertesi sene, 1872 de Fransa’ya gitti, Paris’de ünlü rus romancısı ve yazarı Turgeniev (1818 - 1883) ile tanışdı, onun roman müsveddelerini temize çeken güvenilir özel kâtip oldu, çağının şöhreti olan romancıya bu hizmeti kendi edebî kültürü için de çok faydalı oldu. Bir yandan da fransızca ve rusca terceme işleriyle uğraşdı; o günlerin görgülerini ve onlar üzerindeki düşüncelerini “Avrupa Medeniyetine bir nazarı müvâzene” isimli bir kitapçıkta topladı ki bu ilk eserini İstanbul’da 1885 de Ebüzziyâ Matbaasında basdırmışdır. 1875 de Kırım’a döndü, 1879 da Bağçesaray belediye başkanlığına seçildi, aynı yıl içinde Türkçe bir gazete çıkarmak için müracaatı ruslar tarafından red edildi. 1881 de “Genç Molla” takma adı ile rusca “Tavrida” isimli gazetede “Rusya Müslümanları” başlıklı bir seri yazılar yayınladı. O yazılarında Müslüman Türklerin ruslaşdırılması imkânsızlaştığını savunmuşdu. Belediye başkanlığında dört sene kaldı. Bağçesaray ve dolayısı ile Kırım halkını, medreselerin, okulların ve okullarda talim ve terbiye usullerinin ıslâhı yolunda bir harekete geçirmeye çalışımışdı. Büyük Türk milletinin muhtelif boyları ayrı ayrı lehçe, ağızla konuşuyordu. Bir fikir birliğinin kurulması için Türk milletinin tek bir edebî lehçesi olmasına taraftardı. Bu konuyu hayatının boyunca savundu, İstanbul ağzı Türkçeyi de esas olarak kabul ediyordu. 1883 de Bağçesaray’da Türkçe bir gazete çıkarma iznini alabildi, ilk nüshaları ancak 300 adet basılan ve adı “Tercüman” olan bu gazete kısa bir zaman sonra bütün Türk dünyasına yayıldı ve 20.000 nüsha basılmaya başladı ki, o tarihde İstanbul’da bu sayıda basılan gazete yoktu. Gaspiralı İsmail Beyin Kırımda bir başarısı da Türk okul binâlarının tâmirlerini, muallimlerinin maaşlarını muntazam olarak ödenmesini ve fakir Türk çocukları içinde yüksek tahsil görmeye lâyık olanlarının himâyesi için bütün şehir ve kasabalarda ve hattâ köylerde “Cemiyeti Hayriye” (Hayır Cemiyetleri) ler kurmasıdır. 1893 de Türkistan’a, 1907 ve 1908 de Türkiye’ye, Mısır’a ve Hindistan’a seyahatler yapdı, konferanslar verdi, zamanının ileri gelen fikir adamları ile tanışdı. 1912 de teklif edilen Âyan âzalığını (Osmanlı Senatörlüğünü) kabul etmedi, asıl vazifesinin Kırım’da olduğunu söyledi. 1914 de Kırım’da Bağçesaray’da öldü (Türk Ansiklopedisi). Birinci Cihan Harbinden sonra evlâdları İstanbul’a gelmiş ve yerleşmişlerdir. Büyük adamın kemiklerinin de İstanbul’a getirilmesi ve şânına lâyık bir yere, meselâ İkinci Sultan Mahmud Türbesi hazîresine defnedilmesi gerekir kanısındayız. Gaspiralı İsmail Bey (Resim: Sabiha Bozcalı)