“ (Aslı arabcadan) Göz kırpma, gözle işâret; naz ve şivei dilberâne ile kirpik süzerek bakma, misâl: Bir gamzei dilfirîb ile bakdı” (Şemseddin Sâmi, Kaamûsi Türkî). Şemseddin Sâmi Beyin yukardaki tarifi biraz hatâlıdır; “Gamze”, gözün şöyle bir hareketi, gözle verilen işâret, gözün, her hangi bir tarzda işve ve naz ile bakışı değildir. “Gamze”, gözün dış uclarındaki ince ve lâtif kırışıklardır ki göze ve gözün bakışlarına bir çapkınlık, işvebazlık, fettanlık, çekicilik verir; gülümser bir câzibe verir. Hüseyin Kâzım Bey “Büyük Türk Lugatı” nda “Gamze” yi daha doğru târif ediyor: “Güzel gözde ve hususiyle gözün kuyruğunda görülen dilfirip hareketler ve işâretler” diyor; “Hareketler” ve “işâretler” yerine dilfirib çizgiler, kırışıklar” demek doğru olurdu. Gamze, bulunduğu gözün bakışı ile bir hareket ve işâret olur, onun içindir ki şâirlerimiz, güzellerin gözlerindeki gamzeleri, bakışın ifâdesi ile çeşidli isimlerle kaydetmişlerdir: “Gamzei Mestâne”, “Gamzei Mahmur”, “Gamzei Fettan”, “Gamzei Câdû”, “Gamzei Cellâd”, “Gamzei Hunrîz” demişlerdir. Yüz çok güzel, fakat gözler gamzesiz olabilir; o zaman, bakışların ifâdesi Gamze kelimesi yerine “Bakış”, yahud bakışın dilimize farscadan alınmış karşılığı “Nigâh” kelimesi ile anlatılır: “Nigâhı Mestâne”, “Nigâhı Mahmur”, “Mahmur Bakış”, “C...

“ (Aslı arabcadan) Göz kırpma, gözle işâret; naz ve şivei dilberâne ile kirpik süzerek bakma, misâl: Bir gamzei dilfirîb ile bakdı” (Şemseddin Sâmi, Kaamûsi Türkî). Şemseddin Sâmi Beyin yukardaki tarifi biraz hatâlıdır; “Gamze”, gözün şöyle bir hareketi, gözle verilen işâret, gözün, her hangi bir tarzda işve ve naz ile bakışı değildir. “Gamze”, gözün dış uclarındaki ince ve lâtif kırışıklardır ki göze ve gözün bakışlarına bir çapkınlık, işvebazlık, fettanlık, çekicilik verir; gülümser bir câzibe verir. Hüseyin Kâzım Bey “Büyük Türk Lugatı” nda “Gamze” yi daha doğru târif ediyor: “Güzel gözde ve hususiyle gözün kuyruğunda görülen dilfirip hareketler ve işâretler” diyor; “Hareketler” ve “işâretler” yerine dilfirib çizgiler, kırışıklar” demek doğru olurdu. Gamze, bulunduğu gözün bakışı ile bir hareket ve işâret olur, onun içindir ki şâirlerimiz, güzellerin gözlerindeki gamzeleri, bakışın ifâdesi ile çeşidli isimlerle kaydetmişlerdir: “Gamzei Mestâne”, “Gamzei Mahmur”, “Gamzei Fettan”, “Gamzei Câdû”, “Gamzei Cellâd”, “Gamzei Hunrîz” demişlerdir. Yüz çok güzel, fakat gözler gamzesiz olabilir; o zaman, bakışların ifâdesi Gamze kelimesi yerine “Bakış”, yahud bakışın dilimize farscadan alınmış karşılığı “Nigâh” kelimesi ile anlatılır: “Nigâhı Mestâne”, “Nigâhı Mahmur”, “Mahmur Bakış”, “Cellâd Bakışlı” denilir. “Gamze”, divan edebiyatımızda ve halk edebiyatında çok kullanılmış bir kelimedir: Âfeti can dediler gamzei cellâdın için Nahli gül söylediler kaameti şimşâdın içün Nedim Sînelerde varsun ârâm eylesün tîri kazâ Ey hadengi gamzei cânan yerin candır senin Yenişehirli Avni Gamzeli bakışı kâfi şehbazın Erir karşısında taş olsa yürek Çamiç Ağa Keskin nigâhında nedir o gamze Getirir âşıkı önünde dize Âşık Râzi Çakdım gamze işmarın Susamışsın kanıma Âşık İbrahim Yüze bir yumuşaklık, gülümserlik veren yanaklardaki çukurlara da “Gamze” denilmişdir. O küçücük çukurlar, göze benzetildiği için bu ismi almışdır; fakat gamzenin yanakda olduğu dâimâ kaydedilir: Kalpağından taşar âşüfte kâkül Yanakda açılır gamzeler gül gül Âşık Râzi Lâhurî şal var ince belinde İnci tartar terâzisi elinde Ol şîvekâr Bedesten Güzelinde Yanaklarda gamzei fettanlıdır Âşık Râzi