“Bir iş işlerken, veya hamamda, sâir ahvalde bele bağlanan ipek peştamal” (Şemseddin Sâmi, Kaamûsi Türkî). Şemseddin Sâmi Beyin bu tarifinden peştemalın ipeklisine “Futa” denildiği anlaşılır; fakat edebî ve tarihî metinlerde “ibrişim futa”, “ipek futa” gibi tâbirlere rastlanır ki, futanın, ipekli kaydına lüzum kalmadan, doğrudan peştemal anlamında bir isim olduğu aydındır (B.: Peştemal). Toplum hayatımızda yüz yıllar boyunca iş işlerken bele bağlanan bir futa-peştemal, bütün esnafın ve zenaat erbabının müşterek ve kutsal alâmeti farikası, maskotu, bir hüner, mârifet, ehliyet, uğur, bereket, sıhhat alâmeti, tılsımı bilinmişdir. Bir çırağın girdiği meslekde, tuttuğu işde ehliyeti görülüb esnaf loncası kararı ile meslekdaşlığa kâbulü töreni, o çırağın beline bir futa-peştemal kuşatmakdan bağlamakdan ibaret idi (B.: Esnaf, peştemal kuşatma, cild 10, sayfa 5320). Seyyar veya dükkân sâhibi bâzı esnaf, meselâ şekerci, şerbetci, helvacı, aşçı, kahveci, berber, iş başında bellerinde mutlakaa bir futa bulundururlardı. Futalar, bir zemin rengi üzerine mutlakaa çubuklu, çubuk kafesli olarak dokunurdu; çubuklar inceli kalınlı olub, ekseriyetle zemin renginin derece derece koyusundan yapılır ve futalarda (peştemallarda) al-kırmızı renk, esas renk ola gelmişdir. Bilhassa esnaf tabakası iş başın...

“Bir iş işlerken, veya hamamda, sâir ahvalde bele bağlanan ipek peştamal” (Şemseddin Sâmi, Kaamûsi Türkî). Şemseddin Sâmi Beyin bu tarifinden peştemalın ipeklisine “Futa” denildiği anlaşılır; fakat edebî ve tarihî metinlerde “ibrişim futa”, “ipek futa” gibi tâbirlere rastlanır ki, futanın, ipekli kaydına lüzum kalmadan, doğrudan peştemal anlamında bir isim olduğu aydındır (B.: Peştemal). Toplum hayatımızda yüz yıllar boyunca iş işlerken bele bağlanan bir futa-peştemal, bütün esnafın ve zenaat erbabının müşterek ve kutsal alâmeti farikası, maskotu, bir hüner, mârifet, ehliyet, uğur, bereket, sıhhat alâmeti, tılsımı bilinmişdir. Bir çırağın girdiği meslekde, tuttuğu işde ehliyeti görülüb esnaf loncası kararı ile meslekdaşlığa kâbulü töreni, o çırağın beline bir futa-peştemal kuşatmakdan bağlamakdan ibaret idi (B.: Esnaf, peştemal kuşatma, cild 10, sayfa 5320). Seyyar veya dükkân sâhibi bâzı esnaf, meselâ şekerci, şerbetci, helvacı, aşçı, kahveci, berber, iş başında bellerinde mutlakaa bir futa bulundururlardı. Futalar, bir zemin rengi üzerine mutlakaa çubuklu, çubuk kafesli olarak dokunurdu; çubuklar inceli kalınlı olub, ekseriyetle zemin renginin derece derece koyusundan yapılır ve futalarda (peştemallarda) al-kırmızı renk, esas renk ola gelmişdir. Bilhassa esnaf tabakası iş başında bir al futa kuşanmış, bağlanmışdır. Halkın hamam futaları, peştemalları da aynı renkde ola gelmişdir. Çarşı hamamlarında müşterilere dâimâ bir al-kırmızı futa (peştemal) verilmişdir. Kül rengi zemin üzerinde siyah çubuklu futalar, peştamallar da, kadim bir geleneğe dayanarak ve hamam nizâmnâmelerine de mutlakaa kaydedilerek hamamların uşaklarına ve bilhassa dellâklarına tahsis edilmişdi; eski hamam nizamnâmelerindeki kayıdlara göre “Fûtei Siyeh”, siyah futa hamam çıplağı dellâkin belinde, kendisini müşteriden ayırd ettiren bir alâmeti fârika idi. Büyük çarşı hamamlarında beyaz zemin üzerine ince kırmızı ve sarı çubuklu ve çubuk kafesli ibrişim futalar ise en hatırlı, kibar müşterilerle, onların da bilhassa genclerine, nevcivanlarına çıkarılırdı. Gerek esnaf kılık kıyafeti tasvirlerinde, gerekse kalender meşreb şâirlerin esnaf civanları ve genc ve güzel dellâkler şânında yazdıkları manzûmelerde futalara bilhassa önemli yer verilmişdir. Bir genc ve dilber dellâk için şu beyit XVI. Yüzyıl şâirlerinden Behâî’nindir: Kendisi meh, camlar encüm, fûte ebri siyeh Hak bu ki hammâmı anın ibreti eflâkdir Bir çarşı hamamına yıkanmaya gelmiş ve soyundukdan sonra beline ateş renginde bir futa kuşanmıs güzel bir delikanlı için şu beyit de yine aynı asrın şâirlerinden Sâkî’nindir: Soyundu gonca gibi çıkıp sebzi câmeden Bir sûzenî fûte ile ol gül pîrehen Şu iki beyit de geçen asır başlarında son yeniçerilerden halk şâiri Galatalı Hüseyni Çorbacı tarafından İstanbulda Müftü Hamamında bir dellâk şânında yazılmışdır: Zeberdest fetâdır çâbikü çâlâk Müftü Hamamında ol dellâki pâk Belinde siyeh renk ibrişim futa Taparlar müşrikîn ol uryan puta Şu mısrâlar aynı şâirin İstanbul’da Şengül Hamamı için yazılmış bir destanındandır: Dellâk selâm verir buyurun ağam Size mahsus bugün bu güzel hamam Şimşir nâlin ipek futalar tamam Bir berber civanını da şöyle tasvir ediyor: Belinde futası tavus kuyruğu Elinde âyîne berber buyruğu Cümle kalenderler kulu uyruğu Şâhi hûban oldu bu yaz İsmail Geçen asrın ortalarında yaşamış Beşiktaşlı Gedâî de bir genc ve güzel berberi şöyle tasvir ediyor: İbrişim fûte güzel gerçi yaraşmış beline Düzeltir zülfünü zer şâneyi almış eline Sırma tasmâlı nalın pâyine mikrâs eline Yakın geçmişe kadar bir kıyıdan veya deniz hamamlarından denize girenler, veyâ derelerde yıkananlar da bellerine bir futa kuşanırlardı; XVII. Yüzyılın ünlü yazarı Evliyâ Çelebi İstanbul’da Kâğıdhâne Mesîresini tasvir ederken yazıyor: “... nice bin dilberan mukaşşer bâdâm gülpenbe misal vücudi nâzeninlerini nilgûn ibrişim futalara sarıp mânîler gibi yüzerler”. Esnaf futaları ile hamam futalarının kuşanılış şekli ayrı ola gelmişdir. Esnaf futası önden arkaya kuşanılır, arkadan ve iki üst uçlarından düğümlenerek bağlanır, ön kısmı belden aşağı düz olarak iner. Hamam futası ise arkadan öne kuşanılır, önde, sağ kanadı altda kalır, sol kanadı üste gelib ve onun üst ucu, altda kalmış olan sağ kanadın üst kenarı altına sokulur, düğümlenmez; altda kalan sağ kanad belden aşağı düz olarak dökülür, üste gelen sol kanad ise hafif iğrice durur ve belden aşağı kıvrımlar yaparak iner. Berber çırağı belinde Futa (Resim: S. Bozcalı) Dellâk Belinde Futa (Resim: S. Bozcalı) Mâcuncu belinde Futa