Fâtihde, Bayazıd Meydanını Edirnekapusuna bağlayan ana cadde üzerindedir; 1934 Belediye Şehir Rehberinde bu ana yol Bayazıddan Edirnekapusuna doğru parça parça Darülfünun Caddesi, Vezneciler Caddesi, Şehzâdebaşı Caddesi, Macarkardeşler Caddesi ve Fevzipaşa Caddesi isimlerini taşır; Feyzullahefendi Medresesi bu yolun Macarkardeşler Caddesi kısmı üzerinde ve Edirnekapusu istikaametinde yüründüğüne göre sol kolda cadde ile Aliemîrî Sokağının kavuşağı köşesindedir. XVIII. Yüzyıl başında türk yapı sanatının en güzel eserlerinden biri olan medrese 10 oda, 1 Dershâne-mescid ve 1 Kütübhâneden mürekkebdir. Bânisi İkinci Sultan Mustafanın hocası ve şeyhülislâmı Erzurumlu Seyyid Feyzullah Efendidir (B.: Feyzullah Efendi, Erzurumlu Seyyid). Sokakdan avluya açılan zamanımızdaki giriş kapusu, aslında arka avlu kapusudur; binânın asıl cümle kapusu Feyzullahefendi Sokağında olup şimdi kullanılamamakdadır. O kapunun sokak tarafındaki yüzünde ve kapu kemerinin üstünde sülüs hat ile arabca kitâbesinde yapının bitim tarihi olarak hicrî 1112 (M. 1700 - 1701) yılı kaydedilmişdir. Adı bilinmeyen mimar, köfeki taşı ve tuğladan yapılmış ve klasik geleneklere riâyet edilmiş binâda vekarlı bir sâdelik içinde küçük, fakat metin güzellikler, zarâfetler tahakkuk ettirmişdir. Arabca kitâbeli ve zamanımızda kul...

Fâtihde, Bayazıd Meydanını Edirnekapusuna bağlayan ana cadde üzerindedir; 1934 Belediye Şehir Rehberinde bu ana yol Bayazıddan Edirnekapusuna doğru parça parça Darülfünun Caddesi, Vezneciler Caddesi, Şehzâdebaşı Caddesi, Macarkardeşler Caddesi ve Fevzipaşa Caddesi isimlerini taşır; Feyzullahefendi Medresesi bu yolun Macarkardeşler Caddesi kısmı üzerinde ve Edirnekapusu istikaametinde yüründüğüne göre sol kolda cadde ile Aliemîrî Sokağının kavuşağı köşesindedir. XVIII. Yüzyıl başında türk yapı sanatının en güzel eserlerinden biri olan medrese 10 oda, 1 Dershâne-mescid ve 1 Kütübhâneden mürekkebdir. Bânisi İkinci Sultan Mustafanın hocası ve şeyhülislâmı Erzurumlu Seyyid Feyzullah Efendidir (B.: Feyzullah Efendi, Erzurumlu Seyyid). Sokakdan avluya açılan zamanımızdaki giriş kapusu, aslında arka avlu kapusudur; binânın asıl cümle kapusu Feyzullahefendi Sokağında olup şimdi kullanılamamakdadır. O kapunun sokak tarafındaki yüzünde ve kapu kemerinin üstünde sülüs hat ile arabca kitâbesinde yapının bitim tarihi olarak hicrî 1112 (M. 1700 - 1701) yılı kaydedilmişdir. Adı bilinmeyen mimar, köfeki taşı ve tuğladan yapılmış ve klasik geleneklere riâyet edilmiş binâda vekarlı bir sâdelik içinde küçük, fakat metin güzellikler, zarâfetler tahakkuk ettirmişdir. Arabca kitâbeli ve zamanımızda kullanılmayan sokak kapusundan kareye yakın mustatil bir avluya girilir. Avlunun ortasında bir şadırvan kapudan girildiğine göre sağda 6 ve karşıda 4, cem’an 10 medrese odası, sol tarafda da ayrı ve çok güzel mimârî bir kitle olarak Dershâne-Mescid ile Kütübhâne bulunmaktadır. Bir taşlığın iki ucunda fevkaanî olan Dershâne-Mescid ile Kütübhâneye, avludan basamak merdivenle çıkılır. Taşlığın, merdivenin iki yanından avluya bakan yüzü, alçak taş korkulukludur, sokak tarafındaki yüzü ise duvar olup sokağa bakan üç penceresi vardır. Fevkaanî taşlığın avlu yüzü, ki Dershâne-Mescid ile Kütübhânenin arasını kaplar, dört sütûn üzerine atılmış üç kemerle bezenmişdir ve merdivenin başladığı ortadaki iki sütûnun arasında kemerli bir kapu, bu kapunun üstünde de, yukardaki orta kemer boşluğunu dolduran ve mermer üzerine dantelâ gibi işlenmiş çok zarif bir başlık, tac vardır ve tacın ortası da bir alem şeklindedir. Merdiven kemerciği ile onun üstündeki oymalı tac arasına da binânın türkçe kitâbesi konmuşdur, dört mısrâlık manzum kitâbenin metni şudur: Hâce Feyzullah Efendi hazreti müftilenâm Eyledi bünyâdına bu dâri ilmin ihtimam Lafzen ve ma’nen didim itmâmına târihi tam “Bin yüz on iki de hakkaa medrese oldu tatmam” Son mısrâ, lafzen olduğu gibi ebced rakamları ile de 1112 yılını verir. Fevkaanî taşlıkda dördü tam ve ikisi karşı duvarda yarım olmak üzere altı sütûn daha vardır, böylece taşlığın üstü, sekiz sütûn aralarına ve duvarlara atılmış kemerler üzerinde küçük kubbeler, çaprast tonos ve ayna tonoslarla örtülmüş olup hepsi bir çatı altına alınmışdır ve içleri XVIII. Yüzyıl uslübunda çok güzel kalem işleriyle tezyin edilmişdir. Merdivenden çıkıldığına göre taşlığın sağında Dershâne-Mescid, solunda da Kütübhâne bulunmaktadır; mütenâzır ve 5.50x7.50 metre eb’adında kare planlı iki büyük oda olup her ikisi de merkezi birer kubbe ile örtülmüşdür. Tek fark pencerelerindedir. Dershane-Mescidin dört duvarında ikişerden 8, kütübhânenin ise taşlık duvarında ve avlu duvarında da 3 olmak üzere 5 pencere bulunmaktadır. Darshâne - Mescidin kapusunun kemeri üstünde dış ve iç yüzünde iki arabca kitâbe, kütübhânenin de yalnız dış yüzünde bir arabca kitâbe vardır. Darshâne-Mescidin mihrabı, kapudan girilince tam karşıdadır, sade bir mihrabdır, eskiden çini ile kaplı olduğu rivâyet edilir. Avlunun iki yanına yerleştirilmiş 10 medrese odasının önünde baklava başlıklı sütûnlarla ve sütûnlar arasında, sütûnlarla duvarlar arasında atılmış kemerlerle ve o kemerlere oturtulmuş kubbeciklerle bir revak uzanır. Odalar da kubbelerle örtülüdür, her odada bir ocak ve bir niş-dolab bulunmaktadır. Odalar da 4x4 metre eb’adında kare planlıdır. Avlunun ortasında 5 sütunlu bir saçak altında bulunan şadırvan da çok çok güzeldir, şadırvanın su teknesi taş işçiliğinin bir şaheseridir. Avluda bir de çıkırıklı kuyu vardır. Medresenin Feyzullahefendi Sokağındaki asıl avlu kapısının yanında biri büyük biri küçük iki çeşme vardır. XVIII. Yüzyıl üslubunda çok güzel çeşmelerdir, fakat günümüzde yol seviyesinin yükseltilmesiyle ayna taşlarına kadar toprağa gömülmüş bulunuyorlardı. Bir sokak onarılırken bir yapı şah eserinin bu şekildede zedelenmesi ancak sanat idrâkinin korkunç kısırlaşması ile izah edilebilir. Büyük çeşmenin tâlik hat ile dört beyitlik manzum tarih kitâbesi şudur: Hâcei hâkaanı âzam hazreti fetvâpenâh Seyyidül âfâk Feyzullâhı kudsîyülhisâl Bu nümüdârı tahûru sû be sû icrâ idüb Eyledi âsârı pür envârını cennet misâl Cûşişi mâ ül hayâtıdır ferahbâşâyi can Hod behod olmuş sadâyi kulkuli ziybi mekaal Lûle gördüm Kâmiyâ târih içün atşâna dir “Gel gel iç bu çeşmesârı nûrden âbı zülâl” 1112 İ. H. Tanışık “İstanbul Çeşmeleri” isimli eserinde bu şâir Kâminin Edirneli Şeyh İbrahim Gülşenînin oğlu Kâmi Mehmed Efendi olduğunu yazıyor. Kitâbeli büyük çeşmede mührüsüleyman motifli rozetler vardır. Kitâbesi bulunmayan küçük çeşmede ise süs motifi olarak iki kurs kullanılmışdır. Erdem YÜCEL Feyzullahefendi Medresesinde Fatih Millet Kütüphânesi — İstanbulun ilim ve sanat hazînesi vakıf kütübhânelerinden biridir. Temeli, medresesini yaptırır iken yanına bir de kütüphâne binâsı inşa ettiren ve ikibinden fazla el yazması kitabını o kütüphâneye vakfeden Şeyhülislâm Feyzullah Efendi tarafından XVIII. Yüzyılın ilk senelerinde atılmışdır (B.: Feyzullah Efendi, Erzurumlu Seyyid). İkiyüz sene sonra da Diyarbakırlı Ali Emîrî Efendi 14 000 cildden fazla ve pek çoğu el yazması ve çok kıymetli kitablarını millete vakfetmiş, Feyzullahefendi Medresesindeki kütübhâneye nakledilen o yeni kitablarla 1916 da “Fatih Millet Kütübhânesi” adı altında resmi küşâdı yapılmışdır. (B.: Ali Emîrî Efendi, cild 2, sayfa 659). Fatih Millet Kütüphânesi kurulurken Ali Emîrî Efendiye en büyük destekliği Şeyhülislâm Hayri Bey yapmıdır. Ali Emîrî Efendinin vakfettiği kitabların bir binâya yerleştirilmesi için Şeyhülislâmın başkanlığında bir komisyon kurulmuşdur, komisyon üyeleri şu zâtlardır: Ali Emîrî Efendi, Evkaafı İslâmiye Müzesi meclisi idâre reisi Reşad Fuad Bey, İstanbul mebusu Osman Sâib Bey, Bursa mebusu Tâhir Bey, Müessesâtı İlmiyei Vakfiye müdürü Nâil Reşid Bey, Evkaf İnşaat Sermimarı muâvini Talat Bey (B.: Fuad Reşad Bey, Keçecizâde; Osman Sâib Bey; Tâhir Bey, Bursalı Mehmed; Nâil Reşid Bey; Talat Bey; Hayri Bey, Ürgüblü Mustafa). Komisyon İstanbulun muhtelif semtlerindeki eski medrese ve kütübhâne binâlarını tedkik ederek kütübhânenin Fatihde Feyzullahefendi Medresesinde kurulmasına karar vermiş ve o karar günü de adı “Fâtih Millet Kütüphânesi” olarak tesbit edilmişdir. Feyzullah Efendi Kütübhânesine vakfettiği çok kıymetli kitabları ile aynı binâda Fatih Millet Kütübhânesini kuran Ali Emîrî Efendinin bu büyük hayrını fikir ve sanat âleminde öven tek sîmâ Yahya Kemal Beyatlı olmuş, onun şânında şu gazeli yazmışdı: Ali Emîriye Gazeli Muhtâc isen füyûzuna eslâf pendinin Diz çök önünde şimdi Emîrî Efendinin Âmid, o şehri nûr göğsünde ilel ebed Fadl ü fâziletiyle bu necli bülendinin İklîmi Rûm’u gezdi otuz yıl taraf taraf Bir maksadiyle tab’ı nefâis pesendinin Yekpâre nûr olan bu kütübhânei nefis Yekpâre servetiyle bu âlemde kendinin Ecdâdı pâkimiz gibi vakfetti millete Hayrânı oldu halk eseri bîmenendine Yâ Fahri Kâinât sen ihyâ et ecrini Dîvânı Kibriyâda şu şark ercümendinin Yine o toplantıdan alınan diğer bir karar ile İstanbulun muhtelif semtlerinde bulunan dört vakıf kütübhâne daha Fâtih Millet Kütübhânesine nakledilmişdir ki o kütübhâneler de şunlardır: 1. Veliyüddin Cârullah Efendi Kütüphânesi: Fâtihde 1734 yılında tesis edilmişdi, binâsı harab olmuş, kitabları Bayazıd Kütübhânesine nakledilmişdi (2129 yazma, 94 matbû kitap). 2. Reşid Efendi Kütüphanesi: Kocamustafapaşada Ağaçkakanda Feyziye Tekkesinde tesis edilmişti, oradan da Hekimoğlu Alipaşa Kütüphanesine taşınmıştı. (1178 yazma, 356 matbu kitab). 3. Hekimoğlu Ali Paşa Kütübhânesi: Bu ünlü vezir tarafından camiin yanında yaptırılmış kütübhâne binâsında 1732 yılında tesis edilmişdi (B.: Ali Paşa, Hekimoğlu, cild 2, sayfa 686); (947 yazma, 179 matbû kitab). 4. Pertev Paşa Kütübhânesi: Üsküdarda Selimiye Tekkesinde 1806 yılında tesis edilmişdi. (667 yazma, 185 matbû kitap) Bu dört vakıf kütübhânenin kitabları 1916 dan 1963 yılına kadar Fâtih Millet Kütübhânesinde kaldı, 1963 de Süleymaniye Kütübhânesine gönderilerek Feyzullahefendi Medresesindeki Fâtih Millet Kütübhânesinde Feyzullah Efendi kitabları ile Ali Emîrî Efendi kitabları kaldı. Feyzullah Efendi Kitapları — 2118 yazma kitabtır. Hem yazısı ve tezhibi, cildi bakımından kıymetli, hem ilmî değeri olan, edebî ve tarihi vesika kiymeti taşıyan eserler pek çokdur. Bu arada 1687-1745 numaralar arasında kayıdlı “Keşfülbeyan an sıfatilhayvan” isimli 64 cildlik ansiklopedik bir eser kıymetlidir. Hicrî 423 (M. 1. 1032 yılında istinsah edilmiş “Dîvânül Hâdire” isimli kütüphânenin en eski kitabıdır. Emîrî Efendi Kitabları — 14 000 cildi geçen bu kitablar, konularına göre 11 fihrist defterinde toplanmışdır: 1. Arabca kitablar 2. Farsca kitablar 3. Diğer yabancı dillerde kitablar 4. Dinî, şer’i kitablar 5. Tarih ve Coğrafiya üzerine kitablar 6. Manzum eserler, dîvanlar 7. Edebiyat, romanlar, lugatlar 8. Tıbbî ve matematik üzerine eserler, askerlik üzerine eserler 9. Gazete ve mecmua koleksiyonları 10. İstatistik, takvim, meskûkat, musiki, katalok ve salnâmeler 11. Kanunlar, nızamnâmeler, muahedeler, hukukî eserler, iktisadî eserler, felsefî sosyolojik ve terbiyevi eserler. En nâdir kitablar edebî ve tarihi eserler ile salnâmeler ve gazete ve dergi koleksiyonları arasındadır. Bu arada Kaşgarlı Mahmudun “Dîvânı Lugat-it Türk”ünü bilhassa kaydetmek lâzımdır. Şükrü Nâil BAYRAKDAR Feyzullahefendi - Fatih Millet Kütübhânesi (Resim: Yaşar Ekinci) Feyzullahefendi Medresesi ve Kütübhânesi (Anonim bir plandan Ömer Tel eli ile)