Geçen asrın ilk yarısında yaşamış bir Ermeni saz şâiri, asıl adı bilinmiyor; Ermeni harfleri ile Türkçe olarak kaleme aldığı “Hûbânı Cânım İstanbul” nâmında bir eseri vardır ki müellif kalemi ile el yazması ve tahmin ediyoruz ki yegâne nüshası kütabhânemizdeki Ermenice el yazmalı arasındadır; 8x25 santim eb’adında beyaz, süt mavisi, pembe ve filiz yeşili renkli kâğıdlara yazılmış 28 varaklık bu risâlede İstanbul’un esnaf civanlarından Kassamkâtibizâde Ebrûli Mustafa, Attar Mehmed, Urgancı Mehmed, Kayıkcı Sürmeneli Mehmed, Kayıkcı Sakızlı Vangel, Nakkaş Lefter, Kız Papaz Hanende Kapril, Hanımzâde Dikran, Simkeş Haçik, Odabaşızâde Yervant, Benli Hacı ve Cevâhirci Topuklu Kirkor nâmında on iki nefer gencin medhini yapmışdır ki aynı vâdîde kaleme alınmış ve “Şehrengiz” adı verilmiş manzum mecmuaların yanında Kemahlı Âşık Ferhâdinin nesri tercih etmesi eserine ayrı bir kıymet verdirir. Son kaydettiği Cevâhirci Topuklu Kirkorun bendi altına da kendi otobiyografisini eklemişdir: “Hâkimiz Kemah Kalesi hâki pâkidir ki zurefâyi zemâneden Erzincanlı Âşık Payzen Mustafa bizimle Lâtife yollu demişdir ki: Kardan beyazdır tuzu Türkü karagöz kuzu Tâze yiğitler olur Yahşi çalar kopuzu Seveceksen sev anı Geçmeden ondokuzu Dalında taşır iken Ağrıtmasun omuzu Urum çıfıt yok amma Ermenisi domuzu...

Geçen asrın ilk yarısında yaşamış bir Ermeni saz şâiri, asıl adı bilinmiyor; Ermeni harfleri ile Türkçe olarak kaleme aldığı “Hûbânı Cânım İstanbul” nâmında bir eseri vardır ki müellif kalemi ile el yazması ve tahmin ediyoruz ki yegâne nüshası kütabhânemizdeki Ermenice el yazmalı arasındadır; 8x25 santim eb’adında beyaz, süt mavisi, pembe ve filiz yeşili renkli kâğıdlara yazılmış 28 varaklık bu risâlede İstanbul’un esnaf civanlarından Kassamkâtibizâde Ebrûli Mustafa, Attar Mehmed, Urgancı Mehmed, Kayıkcı Sürmeneli Mehmed, Kayıkcı Sakızlı Vangel, Nakkaş Lefter, Kız Papaz Hanende Kapril, Hanımzâde Dikran, Simkeş Haçik, Odabaşızâde Yervant, Benli Hacı ve Cevâhirci Topuklu Kirkor nâmında on iki nefer gencin medhini yapmışdır ki aynı vâdîde kaleme alınmış ve “Şehrengiz” adı verilmiş manzum mecmuaların yanında Kemahlı Âşık Ferhâdinin nesri tercih etmesi eserine ayrı bir kıymet verdirir. Son kaydettiği Cevâhirci Topuklu Kirkorun bendi altına da kendi otobiyografisini eklemişdir: “Hâkimiz Kemah Kalesi hâki pâkidir ki zurefâyi zemâneden Erzincanlı Âşık Payzen Mustafa bizimle Lâtife yollu demişdir ki: Kardan beyazdır tuzu Türkü karagöz kuzu Tâze yiğitler olur Yahşi çalar kopuzu Seveceksen sev anı Geçmeden ondokuzu Dalında taşır iken Ağrıtmasun omuzu Urum çıfıt yok amma Ermenisi domuzu Ferhâdinin eş’ârı Kömür Çayının buzu Ol âşıkın başına Bab Bekir Topuzu “Pederimiz Hırant çulha idi. Henüz 16 yaşında mürâhik taze civan amma gaayetle reşîd idim ki bir dilberin karasevdası ile gündüzleri bî ârâm ve giceleri uyku harâm olub: Mâni Derdim ele geç gönül derdim ele Girdim aşk kalburuna gel güzel derdim ele Yürekden yandım sana söylemem derdim ele “Bir şeb candan el aman diyüb hânei pederden firar ve dağlarda karar ile kurt çakal misâli perişan ve sergerdan oldum: Bilememkim kim idi Bir refikim var idi Muhabbet hekim idi Gönüller bîmâr idi “Ciğer püryan, pâ bürehne sîne uryan dağ bayır, derbend çayır, çengelistan, gülistan handa hana konduk, türlü kılık kıyâfete soyunduk, âbı zülâli aşku muhabbetle yunduk yunulduk, koçduk koçulduk, güzellerin ah gözleri, gamzeleri, kaşları, saçları, ruhleri, lebleri belâsını çekdik, işte şu civanın pistânı hunnâb, işte şol fetânın pâyi dilberi rûyi siyâha mihrâb, yürü ey hâneharâb yürü diyüb göz yumduk açdık ki şehri şehîri İstanbul’da, Tahtakale’de Alipaşa Hanında mihmânız; şöyle mecbûri hûbânız ki hasır üstünde yatar hazreti pâdişah rüyaları görürüz, ammâ dildârımızın cümlesinin endişesi sîmü zer ve pişesi cevrü cefâ olmayub nice dilberan âşık kadrü kıymeti bilir yâri vefâkâr olub şerbeti lâ’lin ihsan idüb pâyin bûs ettiğimizde topuk kakmaz: Mâni Başka yar gel geç gönül başka yar Cevâhirci Kirkorum sendeki hal başka yar Topuklumun üstüne sevmem artık başka yar “İşbu ikiyüz elli üç senei hicriyesi kurban bayramında Hazret-i Muhammed ümmeti koçlar keser iken ben dahi yâri gaari mûnisim Cevâhircigüzeli Topuklu Kirkorumun koçbaşına kurban olayım ve anın aşkı şevki ile meddâhı mûmiyan olayım diyüb mecmuamızı tahrir ve nâmını “Hûbanı Cânım İstanbul” dedim. Sürci lisan vâki oldu ise hoş görün ey ehli aşk, zirâ âşık anlar âşık hâlinden: Cevâhirci dilber Topuklu Kirkor Ferhâdî kül olmuş o üstünde kor Kahbe dünya fânî gün akşamlıdır Bahtiyar oldur ki bir nişancık kor (Târihi mücevher) “Cevâhirci dilber Kirkor” ile tarih “Pek güzel oldu bu Hûbânı İstanbul” 1125 + 128 = 1253 (M. 1838)” Bu otobiyografinin altında da Ermenice şu kayıd vardır: “Cevâhirci Kirkor yirmi yaşında civan iken 1843 de vefât etti, Balıklı Mezarlığın agömdüler; Âşık Ferhâdî ki memleketinde bir nice zaman mecnun misâli dağlarda uryan dolaşmışdır, Kirkorun firâkı ile yine tecennün etti, bir gün sokağa uryan fırladıkda tutup tımarhâneye koydular, eşyâsı meyanında bu risâle babam Odabaşı Vahan Ağaya kaldı, babam okuma yazma bilmediğinden bana verdi, iyi ki öyle oldu, zîrâ koca âşık benimi çin de bir bend yazmış, babam Vahan Ağa belsiyde defteri yok iderdi ve pek yazık olurdu. Bu defteri okuyanlar Âşık Ferâdî ile cümlemizi rahmetle ansınlar. Anılmak fâni insan için en güzel şeydir”. Bu satırların Odabaşızâde Yervant tarafından yazıldığı âşikârdır (B.: Mustafa, Kassamkâtibzâde Ebrûli; Mehmed Attar; Mehmed Urgancı; Mehmed, Kayıkcı Sürmeneli; Vangel, Kayıkcı Sakızlı; Lefter, Nakkaş; Kapril, Kız Papaz H3anende; Dikran, Hanımzâde; Yervant, Odabaşızâde; Hacı, Benli; Haçik, Simkeş; Kirkor, Cevâhirci Topuklu). Âşık Kemahlı Ferhâdî medhettiği nevcivanların hepsine birer ayaklı mâni yazmışdır ki şunlardır: Kassamkâtibizâde Ebrûli Mustafa Geçer yar... gel geç gönül geçer yar... Bir Ebrûli Mustafam var selâm vermez geçer yar Bilmez nâzü cilve ancak şebâbetde geçer yar * Attar Mehmed Kara gözler... geç gönül kara gözler... Sefînei aşkımızda tayfamız kara gözler Attargüzeli Mehmedde nedir o kara gözler * Urgancı Mehmed Ben de canım... gel geç gönül ben de canım... Be urgancı işte oldum payzen bir bende canım Bir nigâhı muhabbete muhtâcım ben de canım * Sürmeneli Kayıkcı Mehmed Geceler... geç gönül geceler... Ak alnında nûri seher gözlerinde geceler Sürmeneli yar tutanlar kayıklarda geceler * Sakızlı Kayıkcı Vangel Yar... geç gönül yar... Yalın ayaklı kayıkcı Vangelim bir kopuk yar Ben mâniyle taş atayım sen topukla kafa yar * Nakkaş Lefter Boya... gel geç gönül boya... Bakın hele şu bıçkına Nakkaş Lefter selvi boya Tanrı işi benzeri yok yüzündeki nakış boya... * Kız Papaz Hânende Kapril Ağlara.. gönül ağlara... Kumkapuda yüzer iken Kapril düşmüş ağlara Altun adı bakır olan Kız Papazım ağlar a... * Hanımzâde Vahram Yakası... geç gönül yakası... Hanımzâde Vahramın açık her dem yakası Pek yamandır çapkınımın cakası fiyakası... * Odabaşızâde Yervant Yedi beni... geç gönül yedi beni Yervant Şâhın gül ruhinde saydım var yedi beni Yar nahveti rakib cevri ejderler yedi beni * Benli Hacı Bel ince geç gönül bel ince... Azarlama bağçıvanı toprak arık bel ince Benli Hacı bağçıvanda topuk gülle bel ince * Simkeş Haçik Ayağı geç gönül ayağı... Ey âşıklar kalenderler aç mâniden ayağı Simkeş Haçik nevcivanın gümüşdendir ayağı... * Cevâhirci Topuklu Kirkor Pervâne... geç gönül pervâne... Kirkorum girmiş hamama Ferhâdisi pervâne Aç lügatı oku öğren âşık bilmez pervâ ne... “Aşık Ferhâdînin, mecmuası yazıldığı tarihde yirmi yirmibeş yaşlarında bulunduğu yine sevdâ yüzünden tekrar cinnet getirdiğinde 30-35 yaşlarında olduğu söylenebilir (1943). Bedros NİŞANYAN Kemahlı Âşık Ferhâdî (Resim: Münif Fehim)