Onsekizinci yüzyıl sonları ile Ondokuzuncu Yüzyıl başında yaşamış Enderunlu Fâzıl Beyin dîvânı; divanda İstanbul hayat ve tarihi ile ilgili parçalar şunlardır: Vefâ semtindeki kendi evi: Sad gûne belâ ile giriftârı cefâyum Bir hânei vîrânede tâ semti Vefâde Bir hânei vîrâne ki dîvârü tavânı Sad secde ider bâdi hevâ subhü mesâde Dükkânçei hallaca dönüp zâhirü bâtın Bîrûnü derun berî ile sâde besâde Defn itti bizi zinde iken berfi siyehkâr Ey ehli nefes Fâzılı bîçâre belâde (Üçüncü Sultan Selime Şitâiye) * Dördüncü Sultan Mustafa ve İkinci Sultan Mahmuda cülûs tarihleri. İzzet Mehmed, Koca Yusuf, Halil Hamid ve Yusuf Ziya Paşalara sadâret tarihleri. Tayyar, Hamdullah ve Mûsa Paşalara sadâret kaymakamlığı tarihleri. Şerif, Mustafa, İbrahim ve Mustafa Refik Efendilere sadâret kethüdalığı tarihleri. Salihzâde Esad ve Arabzâde Mehmed Efendilere şeyhülislâmlık tarihleri. Şemseddin ve Atâullah Efendilere Rumeli kadıaskerliği tarihleri. Hatice Sultanın Neşâtâbâd Sahilsarayına, Esma Sultan Yalısına, Kaptınıderyâ Hüseyin Paşa konağına, Kasımpaşada Kaptanpaşa divanhânesine, sarayda hazine dâiresine, Tophâneye, Mîrî Demirhâneye, Tersâneye, Baruthâneye, Kumbarahâneye, Arabacılar Kışlasına, Hububat Anbasına, Mihrişah Efendi Çeşmesine, Tâhire Kadın Mektebine tarihler. Vesâir memuriyet, vef...

Onsekizinci yüzyıl sonları ile Ondokuzuncu Yüzyıl başında yaşamış Enderunlu Fâzıl Beyin dîvânı; divanda İstanbul hayat ve tarihi ile ilgili parçalar şunlardır: Vefâ semtindeki kendi evi: Sad gûne belâ ile giriftârı cefâyum Bir hânei vîrânede tâ semti Vefâde Bir hânei vîrâne ki dîvârü tavânı Sad secde ider bâdi hevâ subhü mesâde Dükkânçei hallaca dönüp zâhirü bâtın Bîrûnü derun berî ile sâde besâde Defn itti bizi zinde iken berfi siyehkâr Ey ehli nefes Fâzılı bîçâre belâde (Üçüncü Sultan Selime Şitâiye) * Dördüncü Sultan Mustafa ve İkinci Sultan Mahmuda cülûs tarihleri. İzzet Mehmed, Koca Yusuf, Halil Hamid ve Yusuf Ziya Paşalara sadâret tarihleri. Tayyar, Hamdullah ve Mûsa Paşalara sadâret kaymakamlığı tarihleri. Şerif, Mustafa, İbrahim ve Mustafa Refik Efendilere sadâret kethüdalığı tarihleri. Salihzâde Esad ve Arabzâde Mehmed Efendilere şeyhülislâmlık tarihleri. Şemseddin ve Atâullah Efendilere Rumeli kadıaskerliği tarihleri. Hatice Sultanın Neşâtâbâd Sahilsarayına, Esma Sultan Yalısına, Kaptınıderyâ Hüseyin Paşa konağına, Kasımpaşada Kaptanpaşa divanhânesine, sarayda hazine dâiresine, Tophâneye, Mîrî Demirhâneye, Tersâneye, Baruthâneye, Kumbarahâneye, Arabacılar Kışlasına, Hububat Anbasına, Mihrişah Efendi Çeşmesine, Tâhire Kadın Mektebine tarihler. Vesâir memuriyet, vefat, sünnet düğünü, ölüm tarihleri. * İstanbulluların sabah ezanları ile uyanması: Nârayi “hayrün minennevm”i uzatma ey hatib Bisterü bâlîni âguuşimde ol cânan yatur (Gazel) Dehşetli bir yer olan ve Zından denilen o devir cezâ evlerinin bitleri ile meşhur olduğu: Sen dahi kehleli zından gibi ey âşıkı zâr Göricek ol büti şimdengerû yakasına bit (Gazel İstanbul delikanlıları arasında Cezâyir Kesimi denilen bir kılıkla (B.: Cezâyir Kesimi; cild 7, sayfa 3531) yalın ayak ve baldır bacak çıplak dolaşma modası; O baldırlarla o cânânı zîbâ İki sîmîn ayaklı servi bâlâ Ayaklar bir sebîkei simi hâlis Topuklar pârei elmas gûyâ (Gazel) Sîmi hâlis gibi ol baldırı der kim görse Rahmi mâderde gümüş mâdeni var mı acaba (Gazel) Şebi vuslatda teni pâki olunsa taksim O topuklar o gümüş baldırı olsun bana pay (Gazel) Cezâyir Kesimi kıyâfetle yalın ayak baldırı çıplak dolaşan İstanbul gençleri arasında yazın şemsiye kullanma modası: Şîvekârım serefrâz olmuş yine Şehsüvârı esbi nâz olmuş yine Nâz içün şemsiye almış destine Hasreti ehli niyâz olmuş yine (Şarkı) Şemsiye tutmuş el’aman Kayıkda ol nuri siyah (Şarkı) Gençlerin işlemeli, telli uçkur kullanması: Şâli lâher’un iki başı o telli uçkur (Gazel) Kısa diz çakşırlı gençlerden bir kısmının bacaklarında tozluk kullanmaları: Eyledi hâtırıma tozluğu irâsı gubar Vâh ki ol sâkını seyreylemeden mehcûrum (Gazel) Gençlerin gömlek, mintan düğmeleri çözerek uryan sîne nümâyişi: Çöz düğmelerin sîne ko hemvâre görünsün (Gazel) Gençler arasında sarı ve al renkli esvab giyme modası: Âh o pâkîze edâ âşıkı zârın cânı İki renk ile esir etti dili nâlânı Gâhîce sarı gehî al giyer kaftânı Biri altun sarısıdır biri tavşan kaanı (Şarkı) Al baratalı genç, belki bir bostancı neferi (B.: Barata; cild 4, sayfa 2112): Barata al yüzü al gaaret ider idrâki (Şarkı) Hançerle, kılıçla dolaşan gençler: Hançer elde tîğ belde şehlevendim el’aman (Gazel) Dal hançer dal fes olmuşsun aman el’aman Niyyetin zâlim yine uşşâk ile kavgaa gibi Şehbâzım eşbehim dâyi revişli yoldaşım Hânümânı ehli aşkı niyyetin yağmâ gibi Sırma perçem sırmalı mintan ile sîmîn ten Pehlivânım bir gümüşden yapma ejderhâ gibi (Kaptanıderyâ Hüseyin Paşaya kasîde) Gençler arasında külâh altından perçem çıkarma: Rünümâ olsa eğer zîri külehden perçem Olur elbet sana başdan başa dünyâ âşık (Gazel) Gençlerde perçem salma: Âşıkın bâşıma püsküllü belâdır perçem Dili bend etmeye zenciri kazâdır perçem Bağçei işvede sümbül gibi katmer katmer Olmuş ârâyişi gülzârı safâdır perçem (Gazel) Baldırlara bâzulara dövme ile yapılan yeniçeri nişanları (B.: Dövme; cild 9, sayfa 4733): Açdı bâzusunu bildim ki o meh Yetmişbir ............................................................... Gamzesi sîneme dövdürdü nişânı orta (Gazel) Bir yeniçeri zâbit unvânı olan Başeski: Olalı kışlayı aşkında Başeski (Gazel) İstanbulun ayak takımı, külhanîleri arasında sevgililerini öperken âleme teşhir kasdı ile dişleme, ısırma geleneği: Eyliyem hırs ile dişyâresi hep etrâfın Seni hep âleme teşhir ideyim nâm olsun (Şarkı) Ruhsârın bûs eyliyecek dişleme yârin (Gazel) Delikanlıların giydikleri üstlüklerden Biniş: Şehlevendim güzelim hak bu ki hoş yakışmış Âteşin atlasın üstünde o bûrûdî biniş Seni gördükde dahi Fâzılı bîçâre dimiş Yandım âteşlere Tophâneli bir dilber için (Şarkı) Gençler arasında levandâne yürüyüş çalımı modası: Yakışır tavrı levendâne sana (Şarkı) Bıçkın civanları ile meşhur Tophâne semti: Bak şu Tophâneye dilberler ile dopdoludur Kişi gördükde fitil almaya hiç kaabil mi Âteşi aşk ile bârut gibi hep tutuşur Yalnız falya viren dilberine Fâzıl mı (Kıta) Cihan içre eğer bir kere ol Tophâneli şûhin Dudağın emse âşık bal yemez tâ ömrü oldukça (Beyit) Devrin namlı köçeklerinden Fenerli Zernişan: Kimdir ol nâdîde mahbûbi cihan Raksa girmiş nâz ider bir nevcivan Semti ol şem’in meğer semti Fener İsmine derler imiş hem Zernişan (Şarkı) Devrin namlı köçeklerinden Yâsemin: Kimse bilmez ne çiçeksin cânâ Yâsemin gerçe ki ismin hâlâ (Şarkı) Devrin namlı köçeklerinden Darçıngülü (Darçıngülü, cild 8, sayfa 4240): Bir civan gördüm ki yanağı gülgülü Benleri var üç aded şeh dânelü Orta boylu hoş edâlı cilvelü İsmine dirler imiş Darçıngülü (Şarkı) Devrin namlı köçeklerinden Mehtab: Halkdan kıldı o mehpâre hicab Yüzüne perçemini kıldı nikab Ay gibi meclisde ettikce zuhur Didiler ismile âlem Mehtab (Şarkı) Devrin namlı köçeklerinden Andon (B.: Andon; cild 2, sayfa 846): Güzeller şâhı Andonum sana billâh meftunum Ne sîm var, ne altunum, heman bir saklı cânım var (Şarkı) Devrin namlı köçeklerinden Âfet (B.: Âfet, Büyük ve Küçük, cild 1, sayfa 221): Be hey Âfet ne kıyâmetsin sen Âşıkın cânına hasretsin sen İşidirdim ki bir Âfet var imiş Şimdi bildim ki ne âfetsin sen (Şarkı) Bahar gecelerinde Boğaziçinde mehtab âlemleri: Nevbahar irdi safâ mevsimidir Böyle demlerde nice hâb idelim Binelim kayığa sohbet demidir Tâ seher saz ile mehtâb idelim Şevkile âbü havâya uyalım Vaktidir zevku safâya doyalım Ne Hisar ve ne Taarbya koyalım Tâ seher saz ile mehtâb idelim Ol kayıkda iki sâzende Bir iki nağmesi hoş hânende .............................................. (Şarkı) Köçek oğlanların giydikleri sırma püsküllü beyaz fes: Şöyle zannım girmiş onbeş yaşına Itrı şâhîler sürünmüş kaaşına Sırma püsküllü beyaz fes bâşına Bir yaraşmışdır ki yâ hû yelleli (Şarkı)