“Aslı fransızcadan, Fhaeton (Faeton); körüklü açık binek arabası” (Şemseddin Sami, Kaamûsî Türkî). Dört tekerlekli, ön tekerlekleri küçük, arka tereklekleri büyük, tek oklu ve çift at koşulur, öndeki arabacı yeri yüksekde, körük çekildiği zaman arabacı körük dışında kalır. Arabaya ön ve ard tekerleklerin çamurlukları arasına yerleştirilmiş basamakla binilir; dört kişilik arabadır, iki kişi, yüzleri gidiş istikaametinde arkaya sabit yere, iki kişi de onların karşısına, bakan iner bir yere oturur. Körük bilhassa yağmurlu havalarda çekilip açılır; bacakların ıslanmaması için de diz üstüne çekilir bir muşambası vardır; körük dışında kalan arabacılar da, bir gocuk yahud yağmurluk giyerler. Arabacı yerinin iki yanında da birer feneri vardır. İstanbula, dolayısı ile Türkiyeye Sultan Abdülmecid devrinde, önce konak ve saray arabası olarak girdi; Sultan Abdülâziz devrinde de kira faytonları kullanılmaya başlandı. O devirlerde İstanbulun tek nakil vasıtası atlı binek arabaları olup biri körüklü ve açık araba olan faytonlar, diğer ikisi de kapalı arabalar olan “Lando”lar ile “Kupa”lardı (B.: Araba, cild 2, sayfa 902; lando; Kupa; Hinti; Kâtib odası). İkinci Sultan Abdülhamid zamanında kadınların faytona binmeleri yasakdı. Kira faytonları iki kısımdı, bir kısmı her gün piyasaya çıkardı; bir ...

“Aslı fransızcadan, Fhaeton (Faeton); körüklü açık binek arabası” (Şemseddin Sami, Kaamûsî Türkî). Dört tekerlekli, ön tekerlekleri küçük, arka tereklekleri büyük, tek oklu ve çift at koşulur, öndeki arabacı yeri yüksekde, körük çekildiği zaman arabacı körük dışında kalır. Arabaya ön ve ard tekerleklerin çamurlukları arasına yerleştirilmiş basamakla binilir; dört kişilik arabadır, iki kişi, yüzleri gidiş istikaametinde arkaya sabit yere, iki kişi de onların karşısına, bakan iner bir yere oturur. Körük bilhassa yağmurlu havalarda çekilip açılır; bacakların ıslanmaması için de diz üstüne çekilir bir muşambası vardır; körük dışında kalan arabacılar da, bir gocuk yahud yağmurluk giyerler. Arabacı yerinin iki yanında da birer feneri vardır. İstanbula, dolayısı ile Türkiyeye Sultan Abdülmecid devrinde, önce konak ve saray arabası olarak girdi; Sultan Abdülâziz devrinde de kira faytonları kullanılmaya başlandı. O devirlerde İstanbulun tek nakil vasıtası atlı binek arabaları olup biri körüklü ve açık araba olan faytonlar, diğer ikisi de kapalı arabalar olan “Lando”lar ile “Kupa”lardı (B.: Araba, cild 2, sayfa 902; lando; Kupa; Hinti; Kâtib odası). İkinci Sultan Abdülhamid zamanında kadınların faytona binmeleri yasakdı. Kira faytonları iki kısımdı, bir kısmı her gün piyasaya çıkardı; bir kısmı lüks faytonlardı, piyasaya çıkmaz, ahırlarda, arabalıklarda durur, varlığı hususî araba tedârik edecek mertebeye varmamış, fakat kira arabası ile dolaşmayı da kendilerine yediremeyenler tarafından haber salınarak tutulur, içine, konak arabası cakası ile binilirdi (B.: Ârifoğullarının Faytonları, cild 2, sayfa 1010; Fehimpaşa, Margaret). İstanbulun kira faytonları ilk zamanlar gayet süslü, pırıl pırıl arabalardı, fayton sürücüleri çehresi güzel şehlevend delikanlılardan seçilir, o gençler pek süslü giydirilirdi, kıyafetleri için de umumiyetle Rumeli kesimi cebken ve potur tercih olunurdu. 1880 - 1890 arasında yazıldığını tahmin ettiğimiz aşağıdaki manzûme Üsküdarlı kalender halk şâiri Âşık Râzînin evrâk-ı metrûkesi arasında görülmüşdür: İstanbulda faytonlar süslü olmak gerekdir Döşemesi kadife parıl parıl fenerler Hepsinin sürücüsü tuvana delikanlı Gören yosma hanımlar divâneye dönerler Topuklusu, Caponu, Karabiber, Benlisi, Ateşoğlu, Beyoğlu, Kızanlıklı, Çırpanlı, Baygını, Mestânesi, Karakızı, Çakırı, Cümlesi mülâkkabdır yüzlerce delikanlı. Şaklattığı kamçılar işmardır serkeşâne Kimi Cengizhan, kimi İskenderi zamandır Cümlesi esâfili nâsın eşbeh civanı Faytoncu çapkınları gaayetle bî amandır Çalımına yandığım kamçısına yandığım Faytonu gıldır gıldır süren şu bıçkına bak Fesinden perçeminden, şıpıdığına topuğuna Bak şu dilber fetâya bak Allah aşkına bak Cebken potur mintanı ince belde kuşağı Urumeli kesimi bir hoş turfa kıyâfet Böyle dayı revişli şehlevend fetâları Doğuran anaların yedi ceddine rahmet Kâğıdhâne yolunda katar tozu dumana Kaldırınca dört nala köpürterek atları Aldırmayın kopukluk nümâyişi vahşete Altını görür görmez yumuşar suratları Geçen asır sonlarında “İstanbul Faytoncusu”, tülûat tiyatroları sahnelerinin kantolarında da adı geçen tiplerden olmuşdur: Cilâ Hanımın Nihâvend Kantosu İşlemeli potur cebken Çala kamçı giderken Aman aman Faytoncum Oya gibi bıyıkları Duman duman faytoncum Aman yosma civanı Dayanır mı sana can Mürüvvet kılmaz isen Benim halim pek yaman Kara göz kara perçem Beyzâdeden geçerim Faytoncudan geçemem Luçika Hanımın Nihâvend Kantosu Faytoncuya yandı gönül Âh âh Vuslatı pek müşkül Aslaa rahmi yok Hem cefâsı gaayet çok Al fesini yıkmış kaşa Henüz basmış yirmi yaşa Luçikayım dîvânesi Şakakda gül goncesi Beklerim pazar gecesi Son zamanlarda faytonların çoğu eski, arabacıların kılık kıyafeti de arabaları kadar pejmürde idi. Müşteri bekleme durak yerleri Eminönü Meydanı, Sirkeci İstasyonu önü, Sultan Ahmed Meydanı, Bayazıd Meydanı, Aksaray Meydanı, Fatih, Edirnekapusu, Beyoğlunda Tünel önü, Galatasarayı, Taksim Meydanı, Harbiye, Karaköy idi. Faytonu çokça bulunan semtlerden bazıları da Beşiktaş, Sarıyer, Beykoz, Üsküdar, Bakırköy, Yeşilköy, Kadıköy, Erenköy, Kartal, Maltepe, Pendik ve Büyükada idi. Kira faytonları zamanımızda motorlu nakil vâsıtaları karşısında tamamen ortadan kalkacak kadar azalmışdır. İstanbul içinde hemen hiç kalmamışdır, Beyoğlu tarafı da öyledir. Motorlu vasıta sokulmayan Büyükadanın yegâne nasil vasıtasıdır, pek az olarak Yeşilköyde, Kadıköy, Erenköyde, Pendikde de faytona rastlanır. İkinci Sultan Abdülhamid Yıldızda Hamidiye Camiinde kıldığı cuma namazlarına, camiin yakınında olan Yıldız Sarayından kendi kullanıp sürdüğü bir faytonla gelirdi; faytonun arabacı yeri yokdu, pâdişah arabasını arkada oturduğu yerden sürerdi; namazdan sonra sarayına yaya döner, arabayı da bir arabacı alır götürürdü. Aynı cami önünde Sultan Abdülhamide anarşistler tarafından yapılan suikasıdda da, Viyanada sureti mahsusada yaptırılmış bir fayton kullanılmış, Cehennem Makinası denilen bir saatli bomba arabanın arabacı yerinin altına konmuşdu (B.: Hamidiye Camii Suikastı). Son kira faytonlarından (Resim: Nezih)