Geçen asrın ikinci yarısında ve asrımız başında yasamış ve kuvvetli, pervâsız hicivleri ile zamanında çok geniş şöhret sâhibi olmuş bir şâir; aşağıdaki hal tercemesini İbrâhim Alâeddin Gövsa’nın “Türk Meşhurları” isimli eserinden alıyoruz: “1847 de Kırkağaç kazâsının Gelembe (Yayaköy) köyünde doğdu, Usuloğlu Hâfız Mustafa adında bir zâtin oğludur; muntazam tahsil görmedi, medreseyi ilk kademelerinde terketti, biraz arabca, farsca okudu; avam tabakasına mensubdu, yirmibeş yaşına kadar zeybek kıyafetinde gezdi; sonra kâtib olarak kıyâfetini değiştirdi, mal müdürlüklerinde çalışdı, 1878 de İstanbula gelerek imtihanla Fatsa kaymakamlığına tâyin edildi; Çapakçur, Hizan, Ünye, Tirebolu, Karaağaç, Kula, Kırkağaç, Gördes kaymakamlıklarında bulundu. İkinci Abdülhamid devri aleyhinde yazılarından dolayı İstanbulda iki sene habsedildi, 1901 de İzmire gönderildi, oradan Mısıra kaçdı, bir ara Avrupada bulundu; 1908 de meşrutiyetin ilânı üzerine İstanbula geldi, “Eşref” adında bir mizah gazetesi çıkardı, devam ettiremedi; Adana vâli muavinliğine tâyin edildi, az sonra memuriyeti lâğvedilerek açıkda kaldı. Aslında varlıklı bir âileden değildi, yıllarca gurbetde kalmış, perişan, sıhhati bozukdu, içki ibtilâsı vardı, doğduğu kasaba olan Kırkağaç’a çekildi ve 1911 de orada öldü. Doğru özlü, doğru ...

Geçen asrın ikinci yarısında ve asrımız başında yasamış ve kuvvetli, pervâsız hicivleri ile zamanında çok geniş şöhret sâhibi olmuş bir şâir; aşağıdaki hal tercemesini İbrâhim Alâeddin Gövsa’nın “Türk Meşhurları” isimli eserinden alıyoruz: “1847 de Kırkağaç kazâsının Gelembe (Yayaköy) köyünde doğdu, Usuloğlu Hâfız Mustafa adında bir zâtin oğludur; muntazam tahsil görmedi, medreseyi ilk kademelerinde terketti, biraz arabca, farsca okudu; avam tabakasına mensubdu, yirmibeş yaşına kadar zeybek kıyafetinde gezdi; sonra kâtib olarak kıyâfetini değiştirdi, mal müdürlüklerinde çalışdı, 1878 de İstanbula gelerek imtihanla Fatsa kaymakamlığına tâyin edildi; Çapakçur, Hizan, Ünye, Tirebolu, Karaağaç, Kula, Kırkağaç, Gördes kaymakamlıklarında bulundu. İkinci Abdülhamid devri aleyhinde yazılarından dolayı İstanbulda iki sene habsedildi, 1901 de İzmire gönderildi, oradan Mısıra kaçdı, bir ara Avrupada bulundu; 1908 de meşrutiyetin ilânı üzerine İstanbula geldi, “Eşref” adında bir mizah gazetesi çıkardı, devam ettiremedi; Adana vâli muavinliğine tâyin edildi, az sonra memuriyeti lâğvedilerek açıkda kaldı. Aslında varlıklı bir âileden değildi, yıllarca gurbetde kalmış, perişan, sıhhati bozukdu, içki ibtilâsı vardı, doğduğu kasaba olan Kırkağaç’a çekildi ve 1911 de orada öldü. Doğru özlü, doğru sözlü, kimsenin hakkını yemez, fakat cimriliği ile de meşhurdu. Hiciv yolunda edebiyatımızın en yüksek sîmâlarındandır; hususiyeti, hicivlerini şahsî garazla değil, memleket ahvâlinden duyduğu teessürle yazmış olmasıdır. Hicviyelerinin içinde çirkin kelimeler, açık benzetişler vardır, fakat hiç bir bayağı ve iğrenç değildir..”. Eserleri: “Tercemâni Millet - yahud - Kasîde-i Hürriyet”, “Gibidir redifli resmî dâire ve memurları hicveden kasidesi”, “Ârif Paşa kasidesi”, “Şitâiye kasidesi”, “Teresiye” kasidesi, “Şah - Padişah” kasidesi; kıt’alar, gazeller, beyitler. Bizce Eşref’in en kuvvetli hicviyeleri “çirkin kelimeler”, tenâsül uzuvları isimleri, ve “açık benzetişler” kullanılmış yazılarıdır; fakat o hicviyeler İ.A. Gövsa’nın verdiği hükmün tamamen aksi, bayağı ve iğrencdir; İranda ve Türkiye’de hükümdarlar tarafından millî meclislerin dağıtılıp kapatılması üzerine yazılmış şu beyitde olduğu gibi bayağı ve iğrenc olmayanları pek azdır : Bir kolundan Şâh tuttu, bir kolundan pâdişah .......... ler cebren .......... den Mâderi Hürriyeti Aynı kabilden şu kıt’asını da Kırkağaç kaymakamı iken bir adamın tapuya havâle ettiği dilekçesi altına yazmışdı: Herkesin kârhânei âlemde bir gavgaası var Kırkağaçlı Ahmedin de bir kenef dâvası var Tam mayıs’da vaz’ı icrâ et bokun îlâmına Çünki bok dâvasıdır anhâsı var minhâsı var Kendisi istemediği halde emekliye sevkedildiğinde söylediği beyit: Önde gencler, maslahatlar (!) hep temiz ellerdedir Biz tekaaüdlükle pîr olduk çekildik arkaya Meşhur bir gazelinden: Erganûn dinlemem bir rindi fevkalâdeyim Daimâ kanunu berbâd etmeye âmâdeyim Müstakillen bir hükümdârım kanaat mülkine Kaydi ikbâlü saadetten fakat âzâdeyim Hür değildir kimseler hürriyetim mâlûm iken Bak belâya Eşrafâ ben de esîrî bâdeyim Bir kızı ve bir oğlu olmuşdur; kızının ölümü acısını tattı; oğlu Mustafa Şâtim babasının yolundan giderek hicivler yazmışdır, şu kıta oğlunundur: Hicvin ıslah eylemez hainleri Çünkü artık ihtiyar oldun peder Râhat et, meydânı gavgaadan çekil Bâdemâ alçaklara oğlun yeter Eşref oğlunu da hicvetmişdir: Ben ölünce demeli ahbâbım Behresi sövmek için eksikdi Sıçdı şâirliğe Eşref, gitti Üstüne oğlu gelip tüy dikdi Fakat babadır, oğlunun hiciv yolunu tutmasını istememişdir, kendi çekdiği derdü mihnet, perişanlık dilinin belâsı olduğunu bilmişdir: Gitgide kesbeylesin mahsûli tab’ın intizâm Olsun eş’arın dahî kuvvetli imânın gibi İsterim Allâh’dan oğlum hulûsi kalb ile Sen perişan olma eş’ârı perîşânın gibi Bibl.: İ. A. Gövsa, Türk Meşhurları; F. Ugun, Şair Eşref Mehmed Eşref Efendi (Resim: Kemal Zeren)