İlk binâsı Fâtih Sultan Mehmed tarafından yaptırılmış İstanbulda ilk Türk sarayı; Bayazıd Meydanından Küçükpazar semti üstüne rastlayan bir noktaya kadar uzanan gaayetle geniş bir sâhada kurulmuş idi; XVI. yüzyılda Kanunî Sultan Süleyman kendi adına Süleymaniye Camii ile külliyesini bu sarayın bir kısım arâzisinin üstüne yapdırtmışdı, Eski Saray o tarihden sonra Süleymâniye ile Bayazıd arasında kalmış idi ki zamanımızda bu son parçasının arsası üzerinde İstanbul Üniversitesinin Tıb Fakültesi ile geniş avlusu bulunmaktadır. Eski Sarayın binâları hakkında hiç bir bilgimiz yokdur. Yüksek avlu duvarları ile çevrilmiş, halk ve yabancı gözünden gizlenmiş olduğu için İstanbula gelmiş yabancı ressam seyyahlar tarafından uzakdan bir resmi yapmak imkânı bile bulunamamışdır. Eski Saraydan bir İngiliz ressamının çizgileri ile bilinen tek yapı, sarayın Bayazıd Meydanı üzerindeki âbidevî avlu kapusudur. Fâtih Sultan Mehmede ikaametgâh olarak Eski Sarayın ilk binâları hicrî 858, milâdi 1454 yılında tamamlanmışdı. Sarayın şehir göbeğinde oluşu münâsib görülmemiş, şehrin boğaz ağzı karşısında bir burun teşkil eden köşesi, bir cihan imparatorluğunun sâhibi için en uygun saray yeri olarak seçilmiş, etrâfı "Sûri Hâkaaniî" adı verilen üzeri dişli bir kale duvarı ile çevrilip şehirden tecrid edildikte...

İlk binâsı Fâtih Sultan Mehmed tarafından yaptırılmış İstanbulda ilk Türk sarayı; Bayazıd Meydanından Küçükpazar semti üstüne rastlayan bir noktaya kadar uzanan gaayetle geniş bir sâhada kurulmuş idi; XVI. yüzyılda Kanunî Sultan Süleyman kendi adına Süleymaniye Camii ile külliyesini bu sarayın bir kısım arâzisinin üstüne yapdırtmışdı, Eski Saray o tarihden sonra Süleymâniye ile Bayazıd arasında kalmış idi ki zamanımızda bu son parçasının arsası üzerinde İstanbul Üniversitesinin Tıb Fakültesi ile geniş avlusu bulunmaktadır. Eski Sarayın binâları hakkında hiç bir bilgimiz yokdur. Yüksek avlu duvarları ile çevrilmiş, halk ve yabancı gözünden gizlenmiş olduğu için İstanbula gelmiş yabancı ressam seyyahlar tarafından uzakdan bir resmi yapmak imkânı bile bulunamamışdır. Eski Saraydan bir İngiliz ressamının çizgileri ile bilinen tek yapı, sarayın Bayazıd Meydanı üzerindeki âbidevî avlu kapusudur. Fâtih Sultan Mehmede ikaametgâh olarak Eski Sarayın ilk binâları hicrî 858, milâdi 1454 yılında tamamlanmışdı. Sarayın şehir göbeğinde oluşu münâsib görülmemiş, şehrin boğaz ağzı karşısında bir burun teşkil eden köşesi, bir cihan imparatorluğunun sâhibi için en uygun saray yeri olarak seçilmiş, etrâfı "Sûri Hâkaaniî" adı verilen üzeri dişli bir kale duvarı ile çevrilip şehirden tecrid edildikten sonra içinde kalan geniş arâziye önce Çinili Köşk, sonra da bugün Topkapusu Sarayı dediğimiz binâlar mecmuasının Fâtih devri yapıları inşâ edilmişdir (B.: Çinili Köşk, cild 7, sayfa 4021; Topkapusu Sarayı). Çinili Köşkün yapıldığı hicrî 877 (M. 1472 - 1473) yılı Fâtih Sultan Mehmedin şehir göbeğindeki sarayı terk ederek yeni sarayda oturmaya başladığı târih olarak kabul edilirse Eski Saray İstanbul fâtihine 19 yıl kadar ikaametgâh olmuşdur, ve 1472-1473 den sora Sûri Hâkaanî içindeki binalara "Sarâyi Cedîdi Âmire", "Yeni Saray", şehir içindeki saraya da "Sarâyi Atik", "Eski Saray denilmişdir. Ve yine o târihden soradır ki Yeni Saray, Osmanlı tahtının sâhibi pâdişah ile zevcelerinin, anasının ve evlâdlarının dâimî ikaametgâhı olmuş, pâdişahın kendi evlâdlarından gayri hânedânın erkek erkânı da Yeni Sarayda kendilerine tahsis edilen dâirelerde hürriyetleri tahdid edilmiş ve hizmetlerine verilen kimselerden gayrilerile temasları men edilmiş olarak yaşamışlardır (B.: Pâdişah; Vâlide Sultan; Haseki; Şehzâde). Eski Saray da hânedanın diğer kadınlarına muhteşem bir mahbushâne, tecridhâne olmuşdur. Osmanlı tahtısâhib değişdirdiği zaman, ölmüş yahud tahtdan indirilmiş pâdişahın anası, zevceleri ve kızları şahsî eşyâları ile Yeni Saraydan alınarak Beyazıddaki Eski Saraya götürülür, tahta çıkan yeni pâdişahın anası da Eski Saraydan alınarak Yeni Saraya "Vâlide Sultan Alayı" denilen tantanalı bir törenle getirilirdi. Eski Sarayın muhafazası ve hizmetleri için kurulmuş teşkilât, küçük ölçüde Yeni Sarayın teşkilâtının aynı idi. Yüzyıllar boyunca Eski Sarayda geçen vak'alar bilinmiyor. Zamanımızda Topkapusu Sarayı Müzesi arşivinde bulunub henüz tedkik edilmemiş vesikalarla bir gün bu konuda bir şeyler öğrenilebilecekdi sanırız. Târih kaynaklarımızda Eski Saray hakkında rastladığımız kayıdlar üç yangın vak'asından ibârettir: Hicrî 1098 yılı zilkadesinin dördüncü perşembe günü (M. 11 eylül 1687) akşam namazı vaktinde haremden çıkan yangın beş saat sürdü, hayli yer yandı. Saray baltacıları, helvacıları ve aşcıları canlarını güçlükle kurtardılar. Devrin pâdişahı Dördüncü Sultan Mehmed'in anadan üvey küçük kardeşi Şehzâde Sultan Ahmedin (1692 de İkinci Ahmed unvânı ile pâdişah oldu) anası Muazzez Sultan (kocası Sultan İbrâhimin tahdan indirildiği 1648 yılından, 39 yıldanberi Eski Sarayda bulunuyordu) son derecede korkdu ve korkudan öldü (Silâhdar Tarihi, II). Hicrî 1127 yılı şevvalinin birinci şeker bayramı günü (30 eylül 1715) saat 7 de (öğleden sonra) haremde Şehsüvar Kadının odasından çıkan yangın dört saat sürdü; ateşin çıkdığı dâire ile Dördüncü Sultan Murad Kasrı ile Horanda Hamamı ve Kiler denilen yere kadar pek çok yer yandı (Sultan Ahmed III. devri ki o zamanhar pâdişah devamlı olarak Edirnede oturuyordu; Râşid Tarihi, IV.) Hicrî 1138 yılı şevvalinin birinc işeker bayramı günü (2 haziran 1726) akşama doğru Eski Saray karşısında Baltacılar Kethüdâsının yeni yaptırmış olduğu evinden çıkan yangın ateşi saray duvarından aşarak avludaki otluğa, oradan da Baltacılar Koğuşuna sirâyet etti, ve bu koğuş tamâmen yandı. Hicrî 1241 (M. 1826) da Yeniçeri asker ocağı kaldırılarak Asâkiri Mansûrei Muhammediye adı ile yeni ordu teşkilâtı kurulur iken Bayazıd ile Süleymâniye arasındaki Eski Sarayda bulunan hânedan kadınları Yeni Saraya, Topkapusu Sarayına nakledildi ve Eski Saray Seraskerlik Sarayı olarak ordu emirne verildi ve otarihden sonra halk ağzında "Serasker Kapusu" diye anıldı. Hicrî 1282 (M. 1865 - 1866) da saray olarak yapılmış ve çok karışık plânı olan binâlar yıkılarak yerine bugünkü binâ (Tıb Fakültesi, Üniversite Merkez binâsı) inşâ edildi.