Onsekizinci asır ulemâsından ve şeyhülislâmlarından, şâir ve ünlü bir musikişinas; Şeyhülislâm Ebû İshak İsmail Efendinin oğlu, Şeyhülislâm İshak Efendinin küçük kardeşi, pek şöhretli kadın şâirlerimizden Fitnat Hanım ile Şeyhülislâm Mehmed Şerif Efendinin babasıdır (B.: İsmail Efendi, Ebû İshak; İshak Efendi, İsmail efendizâde; Fitnat Hanım; Şerif Efendi, Mehmed). Hicrî 1096 (M. 1685) de İstanbulda doğdu, tahsilini babası İsmail Efendi ile devrinin seçkin ulemâsından Mutavvelci Mehmed Efendiden gördü; meslek hayatına 1122 (M. 1710) da yirmibeş yaşında müderrislikle başladı; Selânik kadısı oldu, Mekke kadılığı pâyesi aldı; 1736 da Rusya ve Avusturyaya karşı olan seferde ordu kadısı olarak sefere gitti, 1157 (1744) de Rumeli kadıaskeri oldu, bir buçuk sene sonra azledildi, ikinci defa Rumeli kadıaskerliğine getirildi ve 24 Receb 1161 (20 Temmuz 1748) de Mehmed Zeyni Efendinin yerine Şeyhülislâm oldu, fakat ilmiye mesleğinin bu en yüksek makaamında, ilim ve irfânı ile liyâkati olduğu halde ancak bir yıl kalabildi, 26 Şaban 1162 (11 Ağustos 1749) da azledildi, Vak’anüvis İzzî Efendi azlinin sebebini tafsilât vermeden «mizâcı asra uygun hareket etmediği için» diye kaydediyor, öyle ki azlinden sonra İstanbulda kalması dahi hoş görülmeyerek önce Şam, sonra Mekkeye sürülmek istenmiş, an...

Onsekizinci asır ulemâsından ve şeyhülislâmlarından, şâir ve ünlü bir musikişinas; Şeyhülislâm Ebû İshak İsmail Efendinin oğlu, Şeyhülislâm İshak Efendinin küçük kardeşi, pek şöhretli kadın şâirlerimizden Fitnat Hanım ile Şeyhülislâm Mehmed Şerif Efendinin babasıdır (B.: İsmail Efendi, Ebû İshak; İshak Efendi, İsmail efendizâde; Fitnat Hanım; Şerif Efendi, Mehmed). Hicrî 1096 (M. 1685) de İstanbulda doğdu, tahsilini babası İsmail Efendi ile devrinin seçkin ulemâsından Mutavvelci Mehmed Efendiden gördü; meslek hayatına 1122 (M. 1710) da yirmibeş yaşında müderrislikle başladı; Selânik kadısı oldu, Mekke kadılığı pâyesi aldı; 1736 da Rusya ve Avusturyaya karşı olan seferde ordu kadısı olarak sefere gitti, 1157 (1744) de Rumeli kadıaskeri oldu, bir buçuk sene sonra azledildi, ikinci defa Rumeli kadıaskerliğine getirildi ve 24 Receb 1161 (20 Temmuz 1748) de Mehmed Zeyni Efendinin yerine Şeyhülislâm oldu, fakat ilmiye mesleğinin bu en yüksek makaamında, ilim ve irfânı ile liyâkati olduğu halde ancak bir yıl kalabildi, 26 Şaban 1162 (11 Ağustos 1749) da azledildi, Vak’anüvis İzzî Efendi azlinin sebebini tafsilât vermeden «mizâcı asra uygun hareket etmediği için» diye kaydediyor, öyle ki azlinden sonra İstanbulda kalması dahi hoş görülmeyerek önce Şam, sonra Mekkeye sürülmek istenmiş, ancak pâdişahın müdâhalesi ile İstanbula yakın Geliboluya gönderilmişdi; üç sene kadar sürgünde kaldı, 1166 (1753) de af edilerek İstanbula döndüğünün tezine İncir köyündeki yalısında vefât etti, babasının Çarşambadaki Camiinin hazîresine defnedildi (B.: İsmail Efendi Camii). Bilhassa dil üzerinde otorite bilinen bir kaleme sâhibdi. «Lehcetül Lugat» isimli eseri millî kütüphanemizin makbul kitablarındandır. İçinde Türk dilinin türlü incelikleri gösterilmiş «Bülbülnâme» isimli manzum eserini Mirzâzâde Sâlim Efendi kendi adına nisbetle anılan şuerâ tezkiresinde: Hezar tab’a dâim nola virse neş’ei sermed Gülistânı sühandır pâk Bülbülnâmei Es’ad diye medhediyor. Türk musikişinaslarının hal tercemelerini ihtivâ eden «Atrâbül Âsâr» isimli kitabı ise çok kıymetli tarih kaynaklarımızdan biri olmuşdur. Maalesef hâlâ basılmamış olan bu mühim eserin büyükce bir kısmı geçen asır sonlarında Mekteb isimli bir mecmuada tefrika edilmişdir. Asıl mesleği üzerinde de «Yâsin Sûresi Tefsiri», «Âyetül Kürsî Tefsiri» gibi risâleleri vardır. Aşağıdaki beyitler iki gazelinden alınmışdır: Bakmam ol ebruvâne hattı fitnezâdsız Şeh beyti hüne meylidemem müstezâdsız Hüsün âhir olsa hattı gubâr aşikâr olur Âteş ki bî lehîh ola olmaz remâdsız Bî âh ider mi yâre vüsûl ızdırâbı dil Bâlâ resan olur mu yemin mevci bâdsız * Hakikate nazar it dûrbîn isen zâhid Mecâz âyinesinden riyâ görünür Kemîne manzeri dehr ol ki çeşmi sûzinden Nigâhı ibret ile Mâsivâ görünür Bibl.: İzzî, Tarih; M. Tâhir, Osmanlı Müellifleri; İlmiye salnâmesi; Sâlim, Tezkire-i Şuarâ İ. H. Dânişmend, Kronoloji.