Mütefekkir, şâir, musikişinas; 1855 de Tırnova (Tırnava)da doğdu; babası, o zamanlar bir Osmanlı eyâleti olan Bulgaristanın bir kasabasında eşrafdan ve meclisi idâre âzası Mahmud Beydir. Fennî Efendi ilk ve Rüştiye tahsillerini Tırnovada tamamladı. Bilâhare bir yandan medreseye devam ederken bir yandan da daha 16 yaşında iken Muhasebe Varidat mukayyidi olarak memuriyet hayatına girmiştir. Fakat 1293 (1876) Rus harbi içindeki büyük, toplu muhâceretde binlerce muhacir arasında o da İstanbula geldi. İstanbulda Divanı Muhasebatta vazife aldı; boş zamanlarında da yeni açılan lisan mektebine devam etti; orada evvelâ fransızca öğrenen Fennî Efendi sonra da hususî olarak İngilizceye çalışmışdı. Bütün ömrünü, dürüst, çalışkan ve işlerinde çok titiz bir memur olarak geçdi; tek zevki okumak ve serveti kitabları oldu. Hiç evlenmedi. Devlet hizmetinde o zamanın tâbiriyle rütbei ûlâ sınıfı evvelliğine kadar yükseldi. Divanı Muhasebatta muhtelif vazifelerde bulunduktan sonra Dahiliye Nezareti muhasebecisi oldu; istediği gibi okuyup yazmağa vakit bulmak için arzusu üzerine 1911 de emekliye ayrıldı. İşte bundan sonradır ki bilhassa felsefeye merak sarmış ve böylece tefekkür tarihimizin değerli simaları arasında yer almıştır. Fennî Efendi felsefe sahasında doğu tefekküründe olduğu kadar batı tefek...

Mütefekkir, şâir, musikişinas; 1855 de Tırnova (Tırnava)da doğdu; babası, o zamanlar bir Osmanlı eyâleti olan Bulgaristanın bir kasabasında eşrafdan ve meclisi idâre âzası Mahmud Beydir. Fennî Efendi ilk ve Rüştiye tahsillerini Tırnovada tamamladı. Bilâhare bir yandan medreseye devam ederken bir yandan da daha 16 yaşında iken Muhasebe Varidat mukayyidi olarak memuriyet hayatına girmiştir. Fakat 1293 (1876) Rus harbi içindeki büyük, toplu muhâceretde binlerce muhacir arasında o da İstanbula geldi. İstanbulda Divanı Muhasebatta vazife aldı; boş zamanlarında da yeni açılan lisan mektebine devam etti; orada evvelâ fransızca öğrenen Fennî Efendi sonra da hususî olarak İngilizceye çalışmışdı. Bütün ömrünü, dürüst, çalışkan ve işlerinde çok titiz bir memur olarak geçdi; tek zevki okumak ve serveti kitabları oldu. Hiç evlenmedi. Devlet hizmetinde o zamanın tâbiriyle rütbei ûlâ sınıfı evvelliğine kadar yükseldi. Divanı Muhasebatta muhtelif vazifelerde bulunduktan sonra Dahiliye Nezareti muhasebecisi oldu; istediği gibi okuyup yazmağa vakit bulmak için arzusu üzerine 1911 de emekliye ayrıldı. İşte bundan sonradır ki bilhassa felsefeye merak sarmış ve böylece tefekkür tarihimizin değerli simaları arasında yer almıştır. Fennî Efendi felsefe sahasında doğu tefekküründe olduğu kadar batı tefekkür hayatını da incelemiş, hattâ birçok tercümeler de yapmıştır. Bu bakımdan hepsi de ayrı ayrı birer kıymet olan 15 - 20 kadar eseri vardır ki “Maddiyyun Mezhebinin İzmihlâli”, “Vahdet-i Vücud ve Muhiddin-i Arabî”, “Lûgatçe-i Felsefe”, “Envâr-ı Hakikat” bunlar arasındadır. Ne yazık ki çok istediği halde “Lûgatçe-i Felsefe” ile “Envâr-i Hakikat”, hayatında bastırılamamıştır. Zannederim ki “Envâr-i Hakikat” sonra Darüşşafaka idaresince neşredilmiştir. Rıza Tevfik’in Kaamusu Felsefesi’ni istisna edersek “Lûgatçe-i Felsefe” memlekette yazılan ilk ve hakikî felsefe lügatidir. İsmail Fennî Ertuğrul’un bu tefekkür cephesi dışında bir de san’atkâr tarafı vardır ki o cihetten de bilhassa üstünde durulmağa değer. Güzel kanun ve keman çalardı. Bugün bile yaşayan birçok besteleri vardır. Kanun ve kemana daha çocukken Tırnova’da başlamış, şarkı ve makam da meşketmiştir. Tırnovadaki hocalarından biri Dimitri adında bir değerli san’atkâr olmuşdu. (B.: Dimitri, Tırnovalı Karaoğlan, cild 8, sayfa 4589); İstanbulda da Ağa lâkabı ile maruf kemanî Aleksan, tanburî Ali ve Medenî Aziz Efendilerle Hacı Faik ve bestekâr Şevki Beyler kendisine hocalık etmişlerdir. Şarkı, beste, peşrev, semaî ve saz semaîsi gibi 200 e yakın muhtelif musiki eseri vardır ki bunlardan 40 tanesi hâlen basılmıştır. Devrinin muhakkak ki çok değerli bir şâiri idi; şiir diline örnek olarak iki şarkısını alıyoruz: Açılsın gülşeni hüsnün gönüller neş’edâr olsun Saçılsın sünbülün cânâ fikirler târümâr olsun Donansın sâgari gülgûn safâlar bir karar olsun Bizi şâd eyleyen dilber cihan durdukca vâr olsun Yaz geldi çiçeklerle yüzü güldü zeminin Günden güne gitmekde gamı kalbi hazinin İhyâ edelim biz de heman bezmi safâyı Yok fâidesi derdi dile âhü eninin Bir şûhi dilârâ bulalım evvel emirde Tertib edelim meclisi bir gizlice yerde Bir eğlenelim Göksuda yâ semti Fenerde Yok fâidesi derdi dile âhü eninin Birinci şarkısını ferahfezâ, ikinciyi de uşşak makaamında bestelemişti. Ömrünün son senelerini Cağaloğlundaki evceğzinde münzeviyâne geçirdi. Bugünlerinin başlıca dostu Prof. Dr. Süheyl Ünver oldu; ve bir kış günü, 29 Ocak 1946 da 90 yaşında hayata gözlerini yumdu; ne kadar hazindir ki tabutunun arkasında ancak beş on dostu bulunmuşdu. İsmail Fennî Ertuğrul’un son günlerinde son büyük hizmeti 7132 cildlik kıymetli kütphânesi Bayazıd Devlet Kitaplığına vermesi olmuşdur. Dr. Bedi ŞEHSUVAROĞLU İsmail Fennî Ertuğrul (Resim: Kemal Zeren)