Fetihden zamanımıza kadar İstanbulda Türkiye tâbiiyetindeki ermeni azınlığın bu büyük şehrin günlük hayatında ve tarihinde çok önemli bir yeri vardır. Fetihden önce İstanbulda ermenilerin durumu hakkında berrak bilgimiz yokdur. İstanbul ermenileri Türk İstanbulda dikkate değer bir azınlık cemaati olmuşdur, bir kısmı Fatih devrinde Kırım’ın ilhakından ve bu yarımadada Kefe’nin fethinden sonra oradan gelmişdir. Büyük bir kısmı da, çok daha sonra, XVI. asır sonları ile XVII. asrın ilk yarısında Anadolunun Celâlî isyanları ile en muzdarib devirlerinden birini yaşarken Anadoludan hicret etmişdir. Ermenilerin İstanbulda kesif şekilde iskân edildikleri bölge, şehrin Marmara kıyısında Kumkapusu semti ile yine aynı bölgede Kumkapusundan Yedikuleye kadar uzanan sâha bu arada bilhassa Yenikapu, Langa ve Samatya semtleri olmuşdur. Ermeni Patrikliği de Kumkapusunda yerleşmişdir. Surlar civârında Edirnekapusu içi, Haliç yalısında Balat Kapusu içi, Haliçin karşı yakasında Hasköy, Galata, Beyoğlu, Boğaziçinde Ortaköy, Anadolu yakasında Üsküdar ve Kadıköyü de ermenilerin toplu olarak yerleşdikleri bölgelerden olmuşdur. Eli zanaata gaayetle yatkın, iş üzerinde dikkatli ve sabırlı, millî hasletleri olarak çalışkan olan ermeniler İstanbulda bâzı iş yollarında asırlar boyunca âdetâ tek unsur olarak t...

Fetihden zamanımıza kadar İstanbulda Türkiye tâbiiyetindeki ermeni azınlığın bu büyük şehrin günlük hayatında ve tarihinde çok önemli bir yeri vardır. Fetihden önce İstanbulda ermenilerin durumu hakkında berrak bilgimiz yokdur. İstanbul ermenileri Türk İstanbulda dikkate değer bir azınlık cemaati olmuşdur, bir kısmı Fatih devrinde Kırım’ın ilhakından ve bu yarımadada Kefe’nin fethinden sonra oradan gelmişdir. Büyük bir kısmı da, çok daha sonra, XVI. asır sonları ile XVII. asrın ilk yarısında Anadolunun Celâlî isyanları ile en muzdarib devirlerinden birini yaşarken Anadoludan hicret etmişdir. Ermenilerin İstanbulda kesif şekilde iskân edildikleri bölge, şehrin Marmara kıyısında Kumkapusu semti ile yine aynı bölgede Kumkapusundan Yedikuleye kadar uzanan sâha bu arada bilhassa Yenikapu, Langa ve Samatya semtleri olmuşdur. Ermeni Patrikliği de Kumkapusunda yerleşmişdir. Surlar civârında Edirnekapusu içi, Haliç yalısında Balat Kapusu içi, Haliçin karşı yakasında Hasköy, Galata, Beyoğlu, Boğaziçinde Ortaköy, Anadolu yakasında Üsküdar ve Kadıköyü de ermenilerin toplu olarak yerleşdikleri bölgelerden olmuşdur. Eli zanaata gaayetle yatkın, iş üzerinde dikkatli ve sabırlı, millî hasletleri olarak çalışkan olan ermeniler İstanbulda bâzı iş yollarında asırlar boyunca âdetâ tek unsur olarak tanınmışlardır: Sırmakeşlik, kumaş işlemeciliği, kuyumculuk, kuyumcu kakmacılığı, bez yazmacılığı, bezzzalık, kazazlık, dülgerlik, nakkaşlık, hakkâklik gibi zanaatlar bilhassa uğraşdıkları iş sâhaları olmuşdu. Devlet Sîmkeşhânesi, Devlet Baruthânesi, Devlet Darbhânesi asırlar boyunca ermeni ustaların ve ermeni amelenin, işçinin elinde bulunmuşdur. Ermeni azınlığının ayak takımı da Türk konaklarında Ayvazlık, çarşı hamamlarında külhancılık, çarşı boylarında hamallık yapmışlardır. Musikimize sâzende, hânende ve bestekâr olarak hizmet etmiş ermeni asıllı sanatkâr, ve bunların arasında hakikaten büyük değer olmuş sîmâlar pek çokdur. İstanbul Ermenileri arasından değerli ressamlar yetişmişdir. Türk Tiyatrosu, ilk emekleme devrinde ermeni tiyatroculara, sahne vâzılarına, aktör ve aktrislerine çok şeyler borcludur. İstanbulda “Tiyatro” adı ile türkce ilk tiyatro gazetesi bir ermeni vatandaş tarafından çıkarılmışdır. İstanbulda ilk fotografcıların çoğu ermenidir. Türk matbaacılık gelişirken basın hakkâkleri ve ilk klişeciler ermeniler arasında yetişmişdir. Tanzimatdan önce “Amira” unvanını taşıyan bâzı kişizâde ermeniler devlet hizmetlerinde bulunmuşlardı, bu arada Düzyan’lar Darbhânede, Dadyanlar Baruthânede, Balyanlar Hassa Mimarlığında çalışmışlardı. Tanzimattan sonra bütün azınlıklar arasında İstanbul Ermenilerine yüksek tahsil imkânı sanğlandı, devlet hizmetinde çalışmış çok değerli ermeni tabibler yetişdi, bugünkü anlamda ilk İstanbul eczânlerini açanlardan çoğu da ermeni oldu. Türk basınında ermeni imzâları başmakaalaler altında görüldü. Bazı ermeni aydınları Meşrutiyet devrinde Osmanlı Kabinelerine nâzır olarak girdiler. İstanbul ermenilerinin tarihçesinde Gregoriyen-Katolik ermeniler arasındaki mücâdele, bizce bu ansiklopedinin konusu dışında kalır. İstanbul ermenilerinin şerefli hâtıraları arasında, Türkiye dışındaki komitecilerin tahrikine kapılmış bâzı Ermenilerin sebeb olduğu acı vak’alarda vardır ki biri “1895 Ermeni Patırdısı Vak’ası”, diğeri “1896 Banka Vak’ası”, bir de İkinci Abdülhamid’e karşı hazırlanmış Yıldız Suikastı yahud Bomba Vak’asıdır. Nihayet bu İstanbul Ansiklopedisinin yazı âilesi arasında da aydın bir ermeni genci, Kevork Pamukciyan bu şehir kütüğüne pek kıymetli maddeler varmiştir. Sebebi bize meçhul, K. Pamukciyan bir yıldan fazlacadır ki bu yardımını kesmiş bulunmaktadır. Bu “Ermeni, Ermeniler” madesi de onun güvendiğimiz kalemine emânet edilmiş bulunuyordu. Bu icmâl ile yetinildi; adını sevgi ile kaydi de bir vecîbe bildik.