Boğaziçinde Kuruçeşmede yakın geçmişin en büyük ve en güzel ahşab yalılarından biri idi. XIX. yüzyıl başında bu binânın yerinde “Şah Sultan Yalıları” diye anılır biri büyük, biri küçük iki ahşab yalı vardı. Hazîneci Hassaya âid olan bu yalılar 1802 senesinde 200 kese akçeye mûsevî bir sarrafa satıldı. Fakat pek az sonra yalılar bedeli karşılığı geri alınarak yine sultanların ikaametine tahsis olundu. Eski Şah Sultan Yalılarından, İstanbul tarafında bulunan büyük yalı, bir müddet Hamdi Paşanın tasarrufunda kalmış ve Paşanın ölümünden sonra, İkinci Sultan Abdülhamid tarafından, Sakızlı Edhem Paşaya ihsan olunmuştu. Edhem Paşa bu yalıda, bilhassa zengin kütüphanesinde, verimli yıllar geçirmiş, âlim oğullar yetiştirmiştir. Paşa, Dâhiliye Nâzırı bulunduğu sırada, İstanbul’a gelen Avusturya - Macaristan Veliahdı Arşidük Rudolf, 19 Nisan 1884 Cumartesi günü, Üsküdar tarafına yaptığı bir gezinti dönüşünde, Kuruçeşmeye, Edhem Paşa Yalısına gelerek, Paşaya bir kart bırakmışdı. Edhem Paşanın ölümünden sonra yalıyı, Şûrai Devlet Reisi Sâid Paşa’nın oğlu Şerif Paşa’ya verildi. Boğaziçinin bu eski ve güzel yalısına, Şerif Paşa büyük bir tâmir koydurmuş ve bu esnada eski yalının mimârî üslûbu da bozulmuştur. Bu tâmirler sırasında, deniz üstündeki cepheye balkonlar ilâve edilmişti. Şerif Paşa...

Boğaziçinde Kuruçeşmede yakın geçmişin en büyük ve en güzel ahşab yalılarından biri idi. XIX. yüzyıl başında bu binânın yerinde “Şah Sultan Yalıları” diye anılır biri büyük, biri küçük iki ahşab yalı vardı. Hazîneci Hassaya âid olan bu yalılar 1802 senesinde 200 kese akçeye mûsevî bir sarrafa satıldı. Fakat pek az sonra yalılar bedeli karşılığı geri alınarak yine sultanların ikaametine tahsis olundu. Eski Şah Sultan Yalılarından, İstanbul tarafında bulunan büyük yalı, bir müddet Hamdi Paşanın tasarrufunda kalmış ve Paşanın ölümünden sonra, İkinci Sultan Abdülhamid tarafından, Sakızlı Edhem Paşaya ihsan olunmuştu. Edhem Paşa bu yalıda, bilhassa zengin kütüphanesinde, verimli yıllar geçirmiş, âlim oğullar yetiştirmiştir. Paşa, Dâhiliye Nâzırı bulunduğu sırada, İstanbul’a gelen Avusturya - Macaristan Veliahdı Arşidük Rudolf, 19 Nisan 1884 Cumartesi günü, Üsküdar tarafına yaptığı bir gezinti dönüşünde, Kuruçeşmeye, Edhem Paşa Yalısına gelerek, Paşaya bir kart bırakmışdı. Edhem Paşanın ölümünden sonra yalıyı, Şûrai Devlet Reisi Sâid Paşa’nın oğlu Şerif Paşa’ya verildi. Boğaziçinin bu eski ve güzel yalısına, Şerif Paşa büyük bir tâmir koydurmuş ve bu esnada eski yalının mimârî üslûbu da bozulmuştur. Bu tâmirler sırasında, deniz üstündeki cepheye balkonlar ilâve edilmişti. Şerif Paşa henüz yalıya yerleşmeden, Sultan Abdülhamidin iradesiyle, binâ, Pâdişahın hemşîrelerinden Mediha Sultanın ikaametine tahsis edilmiştir. Fatma Sultanın ölümünden sonra, Mediha Sultan, Baltalimanı Sahilsarayına geçince, yalı tekrar boş kalmış ve Meşrûtiyetin ilânında, bir müddet yalıda, Meclisi Mebusa Reisi Ahmed Rıza Bey, kiracı olarak oturmuştur. Yalı bu sırada, Enver Paşa ile evlenmesi münasebetiyle, Nâciye Sultana verilmiştir. Enver Paşa binânın arkasına bâzı yeni dâireler yaptırmış, yalının dağ tarafındaki bahçeleri, koruları tanzim ettirmiş ve tepeye bir de köşk inşa ettirmiştir. Bu yalı, Hazinei Hassa tarafından verilen an’anevî sultan çeyizi ile döşenmiş. Boğaziçinin son sultan yalılarından biri idi. Enver Paşa, yalının üst katında ve İstanbul tarafındaki büyük salonu kütüphâne olarak hazırlamıştı. Burada misafirleri kabul eder ve zengin bir kitaplık içinde, günün, siyâsî, askerî mes’elelerini münâkaşa ederdi. Birinci Dünya Harbinde, bu kütüphaneye kabul edilen en mühim sîmâ, Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal Paşa olmuştu. Büyük Harbin bizim aleyhimizde kötü bir neticeye doğru gitmekte olduğunu gören Mustafa Kemal Paşa, İkinci Ordu Kumandanına vekâlet ettiği sırada, diğer ordu kumandanlarına bir şifre ile müracaat ederek, hükûmeti devirmek ve İtilâf Devletleri ile münferid bir sulh yaparak devleti kurtarmak teşebbüsünde bulunmuş ve bu hareketten haberdar olan Başkumandan Vekili, Mustafa Kemal Paşa ile görüşmeye, Bahriye Erkânı Harb Reisi Albay Râuf Bey’i (Orbay) memur etmiş, sonra da Anafartalar Kahramanını Kuruçeşme Yalısına dâvet ederek, kütüphâne salonunda kendisiyle uzun bir mülâkat yapmıştı. Enver Paşanın biraderi Kâmil Bey, bu gizli mülâkattan bahsederken : “Biraderim konuşmanın mahrem kalması için, kapıya, Sultan Efendinin nezâret etmesini ve içeriye habersiz kimsenin bırakılmamasını rica etmişti.” demektedir. Mütarekenin imzalanmasından sonra, başta Enver Paşa olmak üzere, İttihat ve Terakkî ileri gelenleri, kendilerini memleketten kaçıracak gemiye bu yalının rıhtımından ayrılıp geçmişlerdi. Bu tarihî yalı, Kuruçeşmedeki büyük kömür depoları yapılırken, yıktırılmış ve buradaki hâtıralar böylece dağılıp gitmiştir. Halûk Y. ŞEHSÜVAROĞLU Enverpaşa Yalısı (Resim : Sabih Büyükerbil)