İkinci Meşrûtiyetin “Kahramânı Hürriyet” unvânı ile anılmış en ünlü sîmâlarından; İttihad ve Terakkî Fırkasının en ön safhadaki ricâlinden, Harbiye Nâzırı, Birinci Cihan Harbinde Osmanlı İmparatorluğu orduları Başkumandan Vekili (Başkumadan pâdişahdır), Türkiye Birinci Cihan Harbine sokanların en başında bulunan; aşağıdaki hal tercemesini İbrahim Alâeddin Gövsa’nın “Türk Meşhurları” isimli eserinden nakletmekle yetiniyoruz : “Osmanlı İmparatorluğunu 1908 de kurtarmaya çalışmış, 1918 de de batırmaya sebeb olmuş bulunanlardan biri, ve son zamanlar tarihinin pek meşhur bir sîmâsıdır; 1881 de İstanbulda Divanyolunda doğdu, sonraları oğlunun tesiri ile Paşa ve Surreemini olan Ahmed Beyin oğludur, annesi Ayşe Hanım da, babası Ahmed Paşa da İstanbulludurlar. 1903 de Harbiyeden kurmay yüzyaşılıkla çıkmış, o zamanki 3. Orduya memur edilerek Manastır, Selânik ve Üskübün muhtelif bölgelerinde eşkiyâ çeteleriyle müsâdemelerde bulunmuşdu. Merkezi Selânikde bulunan İttihad ve Terakkî Komitesi ordunun genç subayları arasında onu da elde etmişdi. 1908 meşrutiyetini ilân ettirmek için İkinci Abdülhamidi ordu vâsıtası ile sıkışdırmak üzere bir takım subayların hürriyet ve meşrûtiyet isteyerek Rumelide yer yer dağa çıkdıklarını saraya bildirmişlerdi. Bunlardan biri Kolağası Niyâzi, öteki de Kurmay ...

İkinci Meşrûtiyetin “Kahramânı Hürriyet” unvânı ile anılmış en ünlü sîmâlarından; İttihad ve Terakkî Fırkasının en ön safhadaki ricâlinden, Harbiye Nâzırı, Birinci Cihan Harbinde Osmanlı İmparatorluğu orduları Başkumandan Vekili (Başkumadan pâdişahdır), Türkiye Birinci Cihan Harbine sokanların en başında bulunan; aşağıdaki hal tercemesini İbrahim Alâeddin Gövsa’nın “Türk Meşhurları” isimli eserinden nakletmekle yetiniyoruz : “Osmanlı İmparatorluğunu 1908 de kurtarmaya çalışmış, 1918 de de batırmaya sebeb olmuş bulunanlardan biri, ve son zamanlar tarihinin pek meşhur bir sîmâsıdır; 1881 de İstanbulda Divanyolunda doğdu, sonraları oğlunun tesiri ile Paşa ve Surreemini olan Ahmed Beyin oğludur, annesi Ayşe Hanım da, babası Ahmed Paşa da İstanbulludurlar. 1903 de Harbiyeden kurmay yüzyaşılıkla çıkmış, o zamanki 3. Orduya memur edilerek Manastır, Selânik ve Üskübün muhtelif bölgelerinde eşkiyâ çeteleriyle müsâdemelerde bulunmuşdu. Merkezi Selânikde bulunan İttihad ve Terakkî Komitesi ordunun genç subayları arasında onu da elde etmişdi. 1908 meşrutiyetini ilân ettirmek için İkinci Abdülhamidi ordu vâsıtası ile sıkışdırmak üzere bir takım subayların hürriyet ve meşrûtiyet isteyerek Rumelide yer yer dağa çıkdıklarını saraya bildirmişlerdi. Bunlardan biri Kolağası Niyâzi, öteki de Kurmay Binbaşı Enver Beydi. Sarayı korkutmak için adları ile birlikde hayatları da ortaya konmuş bulunuyordu, bundan dolayıdır ki Enver ile Niyâzi ismi 1908 inkılâbından sonra Hürriyet Kahramanı diye dillerde dolaşdı. “1909 da Berlin ateşemiliteri oldu. 1911 de İtalyanlar Trablusgarbe asker çıkardıkları zaman memleketi seven birçok genç Türk subayları gibi oraya gitti ve onu hürriyet kahramanı olarak zâten alkışlamakda olan halk bu hareketi ile de ayrıca sevmişdi. “Fakat Enver Beyin yalnız vatan aşkı ile değil, siyâsî emeller ve şahsî hırslarla hareket etmekde olduğu bundan sonra yavaş yavaş meydana çıkmaya başlamışdır. (Balkan harbi içinde) Bâbıâli baskınını yapması, Harbiye nâzırı Nâzım Paşayı öldürtmesi, hele saraya dâmâd olması (Zevcesi Nâciye Sultan) bu hâlini gösteren ilk hareketleridir. Balkan bozgunundan sonra Edirneyi geri almak üzere ordu ileri yürüdüğü zaman bu harekete Enver Bey de iştirak etti, Edirneyi kurtaran o değildi, fakat bu muvaffakıyete adını karıştırmak fırsatını kaçırmamışdı. Nihâyet sadırâzam ve Harbiye Nâzırı Mahmud Şevket Paşa öldürülünce İttihad ve Terakkî erkânına yaptığı ısrar üzerine 1913 de Harbiye Nâzırlığına geçdi ve kaymakam, yarbay iken (Miralaylığı - Albaylığı atlayarak) Livâlığa, Generalliğe yükseldi. “1914 Mart’ında Şehzâde Süleyman Efendinin kızı Nâciye Sultanla evlendi. Süleyman Nazif’in nüktesiyle Enver Paşa, Enver Beyi öldürdü. 1914 de çıkan Birinci Cihan Harbine Osmanlı İmparatorluğu da Almanlarla birlikde katıldı. Hiç bir ihtiyata riâyet etmeden, hattâ Almanlardan siyâsî ve mâlî teminat bile almadan İmparatorluğu harbe sokanların başında Harbiye Nâzırı Enver Paşa, gelir. Sarıkamışda Türk ordusunu ihtiyatsız bir sergüzeşte sürükleyerek mahveden yine Enver Paşa olmuşdur. “1918 de Cihan Harbi ve onunla birlikde Osmanlı İmparatorluğu bitince Enver Paşa arkadaşları ile birlikde Almanyaya kaçdı. Oradan Moskovaya ve Türkistana geçdi. Önce Sovyet rejimini oralarda yaymak vazifesini almışdı, fakat sonraları Türkistanda kendisi için bir istiklâl hareketi yapmayı tesarlayarak Sovyetlerin aleyhine döndü. Bir çok mâcerâlar ve bazı muhârebeler geçirdikden sonra 1922 Ağustos’unda Kızıl Ordu ile girişdiği bir muharebedeValcuan’da vurularak öldü. “Sonraki hareketleri, tasavvur ve teşebbüsleri ve muhtelif vesîlelerle meydana çıkardığı basit ve dar fikirleri de gösteriyor ki Enver Paşa, büyük mevkîleri hazim edecek, ehemmiyeti geniş memleket işlerini başarabilecek çapta yaradılmış değildi, buna rağmen adı hâlâ hürmetle anılır” (İ. A. Gövsa, Türk Meşhurları). Enver Paşa (Resim : S. Bozcalı)